bằng chứng thường nghiệm - có thể là với các tài liệu hoặc những di
chỉ,.v..v.
Theo cách hiểu của phép phân tích kiểu này thì mọi kiến giải nhân quả về
một sự kiện đơn lẻ đều có thể được coi là một kiến giải lịch sử một khi
“nguyên nhân” luôn được mô tả thông qua những điều kiện ban đầu. Và
điều này hoàn toàn thống nhất với ý niệm phổ thông cho rằng giải thích một
sự việc theo lối nhân quả là giải thích xem sự việc đó đã xảy ra như thế nào
và tại sao lại xảy ra, có nghĩa là “kể chuyện” về sự việc đó. Nhưng chỉ có
trong môn sử học ta mới thực sự quan tâm đến sự kiến giải nhân quả về một
sự kiện đơn lẻ. Trong những môn khoa học lí thuyết, những kiến giải nhân
quả kiểu ấy chủ yếu là những phương tiện dùng cho một mục đích khác -
dùng để trắc nghiệm các định luật phổ quát.
Nếu những nhận xét trên chính xác thì mối quan tâm cháy bỏng đối với
những vấn đề về nguồn gốc của môt số nhà tiến hóa luận và sử luận - những
người tỏ ra khinh miệt loại sử học cổ lỗ và mong muốn cải biến nó thành
một môn khoa học lí thuyết - đã ít nhiều được đặt không đúng chỗ. Những
câu hỏi về nguồn gốc là những câu hỏi thuộc loại “như thế nào và tại sao”.
Chúng không lấy gì làm quan trọng lắm xét về mặt lí thuyết và thường chỉ
đưa lại một mối quan tâm mang tính lịch sử đặc thù.
Để phản đối cách phân tích của tôi về kiến giải lịch sử, người ta có thể lập
luận rằng trên thực tế chính môn sử học đang sử dụng những định luật phổ
quát, ngược lại với lời tuyên bố hùng hồn của rất nhiều sử gia rằng sử học
chẳng quan tâm gì đến những định luật như vậy (cách phân tích của tôi có
thể tương phản với cách phân tích của Morton G. White, "Kiến giải Lịch
sử" (Historical Explanation) (Mind, N. S., tập 52, các trang từ 212), là cách
phân tích dựa trên cơ sở thuyết kiến giải lịch sử của chính tôi, nhưng được
trình bày lại trong một bài viết của C. G. Hempel. Tuy nhiên ông ta lại đi
đến một kết luận rất khác. Bỏ qua mối quan tâm mang tính đặc trưng của
nhà sử học đến những sự kiện đơn lẻ, ông ta đã gợi ý rằng một sự kiến giải
chỉ mang tính “lịch sử” nếu nó được đặc trưng bởi việc sử dụng những
ngôn từ xã hội học và các lí thuyết). Ở đây ta có quyền đáp lại rằng một sự
