3. TÍNH MỚI LẠ
Luận điểm vừa nêu trên cần được xem xét thật kỹ lưỡng. Như tôi đã nêu,
thuyết sử luận phủ nhận khả năng lặp lại của hầu hết các thí nghiệm xã hội
trong những điều kiện hoàn toàn giống nhau, vì những điều kiện của lần
tiến hành thứ hai chắc chắn đã bị ảnh hưởng bởi lần tiến hành thí nghiệm
trước đó. Luận cứ này được đưa ra trên cơ sở ý niệm cho rằng cũng giống
với một cơ thể, xã hội sở hữu một loại bộ nhớ mà ta thường gọi là lịch sử.
Ta có thể nói đến một tiến trình lịch sử sinh động đang diễn ra trong sinh
học, vì cơ thể luôn có một phần bị những sự kiện của quá khứ chế ước. Đối
với một cơ thể đang rút tỉa kinh nghiệm, những sự kiện lặp đi lặp lại sẽ mất
đi tính mới mẻ và trở thành cái gì đó có vẻ như thuộc về thói quen, tập
quán. Song chính điều đó cũng cắt nghĩa vì sao kinh nghiệm về sự kiện tái
diễn lại không giống với kinh nghiệm về sự kiện khi nó xảy ra lần đầu - vì
sao kinh nghiệm về một sự kiện tái diễn lại là một kinh nghiệm mới. Sự lặp
đi lặp lại của những sự kiện đã được chứng kiến do vậy mà tương đương
với sự nổi hiện những kinh nghiệm mới nơi người quan sát. Bởi vậy cho
nên, nếu tính tổng tất cả các điều kiện - cả bên trong lẫn bên ngoài - trong
đó chúng ta tiến hành một thí nghiệm nhất định đối với một và chỉ duy nhất
một cơ thể, thì mức độ giống nhau sẽ không đủ để ta có quyền nói về một
sự kiện lặp đi lặp lại đích thực. Kể cả nếu có lặp lại thật chính xác những
điều kiện bên ngoài thì chúng vẫn phải có sự kết nối với những điều kiện
mới bên trong của cơ thể: thông qua kinh nghiệm mà cơ thể rút ra những
bài học.
Theo thuyết sử luận thì điều đó cũng đúng đối với xã hội, vì xã hội cũng rút
tỉa kinh nghiệm: xã hội cũng có lịch sử của nó. Từ (một phần) những sự lặp
đi lặp lại lịch sử của mình, xã hội chỉ có thể rút ra những bài học một cách
chậm chạp, dù luôn chắc chắn là mình đã học hỏi được điều gì, trong khi
phần nào luôn bị quá khứ của mình chế ước. Nếu không vậy thì những
truyền thống cũng như những thái độ trung nghĩa và oán hận mang tính
truyền thống, những niềm tin và sự ngờ vực, tất cả đâu còn có ý nghĩa gì
