13. ĐỘNG LỰC CỦA XÃ HỘI
Sự giống nhau giữa khoa học xã hội và thiên văn học còn có thể được nhận
thấy ở nhiều khía cạnh khác nữa. Lĩnh vực thiên văn học mà các nhà sử
luận thường bàn đến là môn cơ học thiên thể. Đó là bộ môn nghiên cứu dựa
trên cơ sở của động lực học, tức là dựa trên cơ sở lí thuyết về những chuyển
động do các lực gây ra. Những ngòi bút sử luận thường nhấn mạnh rằng xã
hội học cũng phải lấy động lực học xã hội làm cơ sở theo lối ấy, tức là dựa
trên cơ sở của lí thuyết về phong trào xã hội dưới sự tác động của những lực
[lượng] xã hội (hay lịch sử).
Các nhà vật lí đều biết rằng tĩnh học chỉ là động lực học được trừu tượng
hóa; nói nôm na đó là lí thuyết nhằm cắt nghĩa vì sao lại không có gì xảy ra,
tức là vì sao không có gì biến đổi, trong một số hoàn cảnh nhất định nào đó;
và điều đó được giải thích bởi sự cân bằng của các lực đối trọng. Ngược lại,
động lực học đề cập đến trường hợp chung, tức là đến cả các lực bằng nhau
lẫn không bằng nhau, và có thể được mô tả như một thứ lí thuyết nhằm cắt
nghĩa vì sao sự việc nào đó lại xảy ra và xảy ra như thế nào. Như vậy, chỉ có
động lực học mới cung cấp cho ta những định luật cơ học đích thực và đúng
một cách phổ quát; vì tạo hóa chính là một quá trình, nó vận động, biến đổi
và phát triển - dù đôi khi rất chậm chạp, đến mức không dễ để ta quan sát
thấy.
Sự giống nhau giữa quan niệm như trên về động lực học với quan niệm của
nhà sử luận về xã hội học đã quá rõ nên không cần bàn thêm. Nhưng xem ra
nhà sử luận có ý muốn tuyên bố rằng sự giống nhau còn nằm ở một chiều
cạnh sâu hơn. Chẳng hạn anh ta có thể nói xã hội học theo cách quan niệm
của thuyết sử luận cũng na ná như động lực học, vì về căn bản nó là một
luận thuyết mang tính nhân quả; bởi lẽ phép kiến giải nhân quả nói chung là
một phép kiến giải nhằm cắt nghĩa vì sao một số sự việc nào đó lại xảy ra
và chúng xảy ra như thế nào. về căn bản, một lời kiến giải như vậy luôn
phải đi kèm với một yếu tố lịch sử. Khi hỏi ai đó bị gãy chân: “sao lại ra
nông nỗi này”, hẳn ta có ý đợi người đó kể lại xem vụ tai nạn đã xảy ra như
