20. LỐI TIẾP CẬN CÔNG NGHỆ ĐỐI VỚI XÃ
HỘI HỌC
Chủ đề chính của tôi trong công trình nghiên cứu này là thuyết sử luận, một
học thuyết về phương pháp mà tôi không tán thành, chứ chủ đề không phải
là những phương pháp mà theo tôi đã gặt hái được nhiều thành công và hi
vọng sẽ phát triển rộng rãi và có ý thức hơn. Mặc dù vậy, tôi thiết nghĩ mào
đầu bằng việc mô tả vắn tắt những phương pháp thành công cũng là một
việc làm có ích, để độc giả biết được tôi đứng về phía nào và để làm rõ việc
tôi đứng trên quan điểm nào phê phán, cho tiện theo dõi, tôi mạn phép dùng
cụm từ công nghệ phân mảnh [piecemeal technology] để gọi chung cho
những phương pháp này.
Thuật ngữ “công nghệ xã hội” (và thậm chí cả thuật ngữ “kiến dựng xã hội”
[social engineering] sẽ được bàn đến ở phần sau) chắc hẳn sẽ khiến nhiều
người lúng túng, và sẽ gây khó chịu cho những ai nhận thấy thuật ngữ này
gợi nhớ đến những “kiểu mẫu xã hội” của những kẻ từng hoạch định các kế
sách hợp tác hóa hay thậm chí của cả những nhà “kĩ trị”. Vì ý thức được
nguy cơ đó nên tôi đã thêm vào đây tính từ “phân mảnh”, vừa để tránh
những liên tưởng không đáng có, vừa để khẳng định niềm tin của tôi cho
rằng “sự hàn nối từng mảnh” [piecemeal tinkering] (như thỉnh thoảng người
ta vẫn gọi), kết hợp với việc phân tích phê phán, là phương cách chủ yếu
nhằm đạt tới những thành quả thực tiễn trong khoa học xã hội cũng như
trong khoa học tự nhiên. Các bộ môn khoa học xã hội đã phần lớn phát triển
nhờ vào việc phê phán những dự án phát triển xã hội hay đúng hơn là nhờ
vào việc đánh giá liệu một vài hành vi chính trị hoặc kinh tế có thực sự đưa
lại những kết quả đáng trông đợi hay đáng mong muốn hay không (xem F.
A. von Hayek, Economica, tập XIII (1933), trang 123: “... sự phát triển của
kinh tế chủ yếu là kết quả của việc nghiên cứu và bác bỏ những dự án
Không Tưởng kế tiếp nhau...”). Cách tiếp cận này thực sự được gọi là cách
tiếp cận cổ điển và cũng là cách tiếp cận mà tôi nghĩ đến khi nói về cách
