22. LIÊN MINH TỘI LỖI VỚI THUYẾT KHÔNG
TƯỞNG
Mill cũng đã từng công nhận rằng có một sự đối lập rõ rệt giữa cái tôi gọi là
“công nghệ phân mảnh” với cái tôi gọi là “thuyết sử luận”. “Có hai loại
hình nghiên cứu xã hội học”, ông viết, “ở loại thứ nhất, câu hỏi được đặt ra
là,... chẳng hạn, trong điều kiện xã hội hiện thời, điều gì sẽ xảy ra nếu...
quyền đầu phiếu phổ thông được mang ra áp dụng?... Nhưng còn một loại
câu hỏi thứ hai nữa... Trong đó... câu hỏi được đặt ra không phải về kết quả
của một nguyên nhân cho sẵn trong một nhà nước xã hội nhất định nào đó,
mà đâu là những nguyên nhân đã khiến nảy sinh... các nhà nước xã hội nói
chung?” (Xem J. S. Mill, Logic, cuốn VI, Chương X, mục 1). Nếu coi những
“Nhà nước Xã hội” của Mill tương ứng chính xác với cái ta vẫn gọi là các
“giai đoạn lịch sử” thì rõ ràng sự phân biệt của ông giữa “hai loại hình
nghiên cứu xã hội học” sẽ phải tương ứng với sự phân biệt của chúng ta
giữa cách tiếp cận của công nghệ phân mảnh với cách tiếp cận của thuyết sử
luận; và rồi điều này thậm chí còn được bộc lộ rõ rệt hơn nếu ta xét kĩ đến
cách mà Mill mô tả “loại hình nghiên cứu xã hội học thứ hai” mà ông (dưới
ảnh hưởng của Comte) tuyên bố rằng ưu việt hơn hẳn loại hình thứ nhất, và
ông mô tả nó như sự áp dụng cái ông gọi là “phương pháp lịch sử”.
Như phần trên đã nói rõ (mục 1, 17 và 18), thuyết sử luận không đối lập với
quan điểm “duy hành động”. Ta có thể thậm chí diễn giải xã hội học sử luận
xem nó như một loại công nghệ (như Marx quan niệm) giúp “rút ngắn và
làm dịu bớt những cơn đau đẻ” của một giai đoạn lịch sử mới. Thực sự là
trong cách Mill mô tả phương pháp lịch sử, ta có thể nhận ngay ra ý tưởng
này, và ở đó, nó được trình bày hệt như cách Marx trình bày (Logic, cuốn
VI, Chương X, mục 8. Câu nói tương tự của Marx (được nhắc đến cả ở mục
17 ở trên) được trích từ “Lời nói đầu” viết cho lần xuất bản thứ nhất của
bộ Tư bản): “Phương pháp được đặc tả ở đây chính là phương pháp cần
được sử dụng trong việc tìm kiếm phát hiện... những quy luật... tiến bộ của
xã hội. Từ nay, với sự trợ giúp của phương pháp này, ta không những có thể
