nhìn sâu vào tương lai lịch sử của loài người mà còn xác định được đâu là
những phương tiện nhân tạo có thể sử dụng để... đẩy nhanh sự tiến bộ tự
nhiên, nếu đó là sự tiến bộ có lợi... (Nhận xét trên cho thấy quan điểm
Không Tưởng của Mill đã cho phép ông tránh được việc coi “sự có lợi”
đồng nghĩa với “sự tiến bộ”; thế có nghĩa là, mặc dù vẫn là người xem
trọng sự tiến bộ, Mill đã không ủng hộ thứ luận thuyết đạo đức sử luận
(xem mục 19) như kiểu Spencer và Engels đưa ra (và thứ luận thuyết của C.
H. Waddington ngày nay); xem cuốn Science and Ethics (Khoa học và đạo
đức) của ông) Những chỉ dẫn thực tiễn dựa trên một thứ ngành bậc cao hơn
cả của môn xã hội học tư biện kiểu ấy tạo nên bộ phận cao sang nhất và hữu
ích nhất của Nghệ thuật chính trị.”
Theo những gì đoạn văn trên cho thấy, cái đánh dấu sự khác biệt giữa cách
tiếp cận của tôi với cách tiếp cận của thuyết sử luận nằm ở việc nó là một
thứ công nghệ phân mảnh chứ không phải ở việc nó là một thứ công nghệ.
Trong chừng mực mà thuyết sử luận là một chủ thuyết thiên về công nghệ
thì cách tiếp cận của nó không phải là cách tiếp cận phân mảnh mà là cách
tiếp cận “chủ toàn”.
Cách tiếp cận của Mill rõ ràng là một cách tiếp cận chủ toàn khi ông giải
thích thế nào là một “Nhà nước Xã hội” (hay một giai đoạn lịch sử): “Cái
gọi là Nhà nước Xã hội”, ông viết, “... là nhà nước trong đó có sự xuất hiện
đồng thời của các hiện tượng và các thực kiện quan trọng nhất của xã hội.”
Ông nêu một số ví dụ về những thực kiện quan trọng như: “Thực trạng công
nghiệp, thực trạng của cải vật chất và sự phân bố khối của cải ấy; sự phân
chia xã hội thành các giai cấp, và những mối quan hệ giữa các giai cấp ấy
với nhau; những tín ngưỡng cùng có chung...; hình thức chính phủ của các
giai cấp ấy cũng như những luật lệ và phong tục quan trọng nhất của
chúng.” Tóm lại, các xã hội được Mill mô tả một cách đặc trưng như sau:
“Các nhà nước xã hội giống như... những thời đoạn khác nhau của thể tạng
vật lí; chúng không phải là những điều kiện thuộc một hay một số ít các cơ
quan hoặc các chức năng, mà là những điều kiện của toàn bộ cơ thể.” (Mill,
sđd, phần 2 (những chữ in nghiêng là do tôi viết)).
