óng ánh theo bước chân đi (4.429-432).” Trái lại, yếu kém về số lượng,
muốn cân bằng tỉ số, quân Troian phải lôi kéo đồng minh vùng châu Á lân
cận. Họ nhất tề kéo tới ủng hộ, dồn dập “như cừu mẹ đứng túm tụm đông
đảo trong sân nông trại hết sức giàu có sẵn sàng nhả sữa trắng phau, be be
liên hồi, khi nghe tiếng bầy con réo gọi, quân Troian rơi vào cảnh huyên
náo, vì không cùng tiếng hô, không cùng thổ ngữ mà chỉ là ngôn ngữ pha
trộn hổ lốn, người tham dự từ nhiều vùng khác nhau” (4.433-438). Họ
không có chỉ huy tinh nhuệ, cương quyết như quân Hy-lạp. Tuy thế, khi lâm
trận, họ chiến đấu dũng cảm, kiên cường, nhiều khi tận dụng can trường
chống lại nghịch cảnh bất hạnh khiến người quan sát phải thán phục.
Tình trạng tuyệt vọng của người Troian hiện rõ trước hết qua quân vương
Priam già yếu, gầy gò, hốc hác, lo âu, tác phong vương giả còn vương vất,
thái độ nhân đức còn le lói, song dũng khí không còn phảng phất trên khuôn
mặt lúc con trai Pâris quyết đấu với Menelaos. Cuối cùng sau khi bất hạnh
xảy ra, tuyệt vọng im lặng, hoàn toàn chế ngự, trở về với mình, âm thầm,
đơn độc lần bước trong đêm tối, không tùy tùng, không hộ tống, ông lủi
thủi vượt bãi chiến trường vắng lặng, âm u, lởn vởn vong hồn tử sĩ, tới nâng
lên môi tay kẻ đã giết con mình, xin mang thi thể Hektor về nhà mai táng.
Pâris rõ ràng là người làm hại thành Troa. Đẹp trai, duyên dáng, tính khí
bốc đồng, thái độ khinh suất, can đảm khi chạm tự ái, song không bao giờ
kéo dài, mặc áo lông báo lốm đốm thay vì giáp y chiến binh, chàng ra chiến
trường như tham gia tập dượt thể dục hay đi dự dạ vũ. Hektor chỉ trích.
Người Troian thù ghét. Tuy thế, thỉnh thoảng chàng cũng làm được việc giá
trị. Do định mệnh trớ trêu, ai cũng biết chàng là người rồi ra sẽ có ngày
giương cung hạ sát Achilleus.
Ngược lại, anh chàng là Hektor, can trường, quả cảm hơn hết trong lực
lượng chiến đấu Troian, quân thù khiếp sợ. Được một số đồng minh tin cẩn
giúp đỡ - Aineias dòng dõi Dardanos, Sarpedon gan dạ, Glaukos kiên
cường từ Lykia - chủ súy gánh trách nhiệm điều khiển công cuộc bảo vệ
thành Troa. Chủ súy là người duy nhất trong số anh em trong gia đình lúc
nào cũng nói năng lịch sự, nhã nhặn với Helen. Tuy thế chủ súy cũng có sơ
