quốc quan trọng trên bán đảo, nói tiếng Hy-lạp buổi đầu, người Mycenaean
là sắc dân sử dụng
vũ khí bằng đồng khi lâm chiến. Thời kỳ này chấm dứt khoảng giữa năm
1200-1100 TCN. Thứ nhì, nhân vật, tình tiết, khung cảnh xuất hiện trong
trường ca, mặc dù phần lớn gốc gác có thể thuộc thời kỳ Mycenaean, song
tiếp tục phát triển suốt giai đoạn truyền đạt truyền khẩu kéo dài ba thế kỷ từ
1100 tới 800 TCN. trong lịch sử Hy-lạp gọi là ‘thời kỳ đen tối’. Thời kỳ
này trình độ văn hóa suy đồi thảm hại nên đa số sử gia tin có bộ lạc (bộ lạc
Dorian) nói thổ ngữ khác thuộc tiếng Hy-lạp tách riêng đi cướp phá, chinh
phục nhiều nơi trừ vài thành quốc của người Mycenaean. Sắt xuất hiện thay
đồng, bánh xe lịch sử quay nhanh, tình trạng thay đổi mau chóng. Chữ viết
người Mycenaean từng quen thuộc biến dạng khiến thời kỳ không còn
phương tiện ghi chép. Thứ ba, Iliad và Odyssêy là tác phẩm cổ xưa được
ghi chép khi người Hy-lạp lại làm quen với văn tự khoảng đầu thế kỷ VIII
TCN.
Quan niệm ngày nay về ‘châu Âu’ và ‘Hy-lạp’ không đúng như thời kỳ
buổi đầu vừa nêu. Khi chuyện Odysseus lang thang và chuyện Odysseus trở
về được ghi lại thành văn, không ai coi các vùng đất khác biệt ngày nay xác
định trên bản đồ bằng hai chữ ‘châu Âu’ là thực thể địa lý thống nhất, và
cũng không ai chia sẻ gia tài văn hóa hợp nhất các dải đất đó với nhau. Dẫu
thế Homer miêu tả rõ ràng nước Phoinicia (trong Kinh Thánh là Canaan,
ngày nay là Lebanon) và Ai-cập như đối thủ và đồng sự lợi hại đối với vùng
đất nói tiếng Hy-lạp. Trong khi Homer mặc nhiên công nhận bản chất ngôn
ngữ và văn hóa phân biệt người nói tiếng Hy-lạp với người không nói tiếng
Hy-lạp, tiếng nói lúc đó chia thành nhiều thổ ngữ đan kẽ, trà trộn lẫn lộn.
Và mặc dù phân biệt như thế, đi trước lịch sử, Homer khẳng định Hy-lạp
hình thành và thống nhất về mặt chính trị khoảng bốn trăm năm sau, dù đó
là thống nhất tạm bợ do Philip II (382-336) và con ông Alexandre Đại đế
(356-323) vương quốc Macedonia đại diện bộ lạc miền bắc chủ xướng, thủ
lĩnh văn hóa Athens coi là man rợ, bán khai. Thế kỷ mù chữ trong thời kỳ
