SỬ THI ODYSSEY - HOMER - Trang 45

đen tối của Hy-lạp khi chuyện Odysseus bắt đầu hình thành từ cửa miệng
thi sĩ ca công dĩ nhiên sớm hơn sự hình thành nước Hy-lạp thống nhất. Khi
kể chuyện Homer không có từ xứng hợp với chữ Hy-lạp ngày nay để gọi
cùng lúc cư dân, ngôn ngữ, văn hóa và quốc gia. Ông gọi người ta gọi là
Hy-lạp là Danaan, Argive hoặc Achaian, cả ba liên hệ với tên gọi nơi chốn
có người nói tiếng Hy-lạp kéo tới sinh sống. Nói tới thế giới của Homer
phải hết sức thận trọng, vì cần phân biệt với tình trạng và giả thuyết thời kỳ
Hy-lạp-hóa, La-mã-hóa, Âu-châu-hóa đã vô tình ảnh hưởng đường lối đa số
độc giả ngày nay tiếp cận thi phẩm. Vì chuyện đó nên câu ‘thế giới Homer’
tạo thành vấn đề: câu đó ám chỉ giai đoạn nào trong mấy giai đoạn lịch sử
thi phẩm hình thành? Về vài phương diện chất liệu tạo thành thi phẩm có vẻ
như bắt nguồn từ thời kỳ Mycenaean. Chẳng hạn thành quốc Pylos và
Mycenae Homer xác định là vương quốc của Nestor và Agamemnon trở
nên cường thịnh khoảng thời gian 1650-1400 TCN. Mốc thứ hai (1400) là
thời gian tương ứng với di vật tìm thấy trong mộ phân thời Mycenaean.
Khai quật năm 1879 nhà khảo cổ Heinrich Schliemann tưởng lầm là mộ
phần Agamemnon. Mốc thứ nhất (1650) là thời gian thành phố của người
Minoan ở Knossos trên đảo Krete, trước kia giữ vai trò quyền lực mạn đông
bắc Địa-trung-hải, bắt đầu lu mờ và dường như bị người Mycenaean (dân
thành phố Mycenae) đông bắc bán đảo Peloponnesos chinh phục. Hơn thế,
nếu cuộc chiến thành Troa thực sự xảy ra, cuộc chiến đó xảy ra vào thời kỳ
Mycenaean phát triển rực rỡ từ 1600 đến 1200 TCN, chứng liệu khảo cổ
cho thấy thời kỳ phồn thịnh trong lịch sử thành Troa đã chấm dứt một cách
đau thương vào cuối thế kỷ XIII TCN, học giả Tây Âu sau này không rõ do
chiến tranh hay thiên tai. Vì thành Troa rơi vào cảnh điêu tàn, hoang phế
khoảng từ 1100 đến 700 TCN nên hình ảnh xuất hiện trong thi phẩm, miêu
tả là nơi giàu có, hùng cường, hẳn phải bắt nguồn từ thời kỳ Mycenaean
(2000-1100 TCN). Dẫu vậy người sau chẳng thể miêu tả một cách chính
xác thế giới Mycenaean là thế giới của Homer và cũng không thể khẳng
định thi phẩm được ‘hình thành’ vào thời đó. Sau năm 1200 TCN khi văn
hóa Myceanean suy thoái trầm trọng, chữ viết văn hóa đó sử dụng, dạng
chữ B, bị lãng quên (đến nay vẫn chưa thấy bản văn nào theo dạng chữ đó).