Liên hệ tới chừng mực nào đó với tình trạng hỗn loạn chấm dứt thời kỳ đồ
đồng là sự quật khởi của nhóm người mới nói tiếng Hy-lạp có khả năng áp
đảo, khuynh loát trên lục địa. Người Hy-lạp thời cổ xưa gọi lớp người này
là Dorian và tin rằng họ từ miền bắc kéo xuống xâm lấn Hy-lạp. Sử gia sau
này không biết họ là di dân mới tới hay sắc dân đã cư ngụ ở Hy-lạp mới lên
cầm quyền khi biến động diễn ra. Vì thế nhiều người bỏ đất liền sang mạn
đông định cư trên các đảo trong vùng biển Aegean, dọc bờ biển Tiểu Á,
trong vùng ngày nay là mạn tây Thổ-nhĩ-kỳ, nhưng lúc đó là phần đất thuộc
Hy-lạp. Người Hy-lạp sống trên đất liền cũng như người Hy-lạp di dân sang
Tiểu Á sống trong điều kiện nghèo nàn về mặt vật chất, yếu kém về mặt
chính trị và quân sự thua xa thời kỳ Mycenaean. Thời kỳ của họ thường gọi
là ‘thời kỳ đen tối,’ vì di vật họ để lại cho thấy văn minh ở mức độ tầm
thường, vì họ không có gì để người sau tìm hiểu. Chuyển tiếp sang thời kỳ
đen tối gây ra nhiều hậu quả, cụ thể là chữ viết, có lẽ trong thời kỳ
Mycenaean chỉ số nhỏ chuyên nghiệp sử dụng, chữ viết biến dạng, người
Hy-lạp lại trở thành khối dân với nền văn hóa không chữ viết. Thay vì thế
họ dựa vào và tiếp tục dựa vào khả năng truyền khẩu như phương tiện chính
yếu để ghi chép, bảo tồn, truyền đạt hồi ký lịch sử, tín ngưỡng tôn giáo,
chia sẻ văn chương. Đặc biệt người Hy-lạp ở Tiểu Á, gọi là người Ionian,
phát triển truyền thống trường ca, qua đó họ ghi lại lịch sử dân tộc, hồi
tưởng quá khứ, kinh nghiệm thời kỳ không còn nữa. Loại thơ này xoay
quanh nhân vật huyền thoại, sự tích huyền thoại. Nổi bật là sự tích bao
quanh cuộc chiến thành Troa, có vẻ như phản ánh giây phút cuối cùng của
văn minh Mycenaean.
Thời kỳ đen tối chấm dứt vào giai đoạn tương ứng xấp xỉ với thế kỷ VIII
TCN. Chuyển đổi văn hóa người sau mệnh danh cuối thời kỳ đen tối và
khởi đầu thời kỳ cổ điển không liên can tới biến động như cuối thời kỳ đồ
đồng, mà liên hệ tới hoạt động mới trong nhiều môi trường. Dân số gia tăng
dẫn tới làn sóng di dân lập ấp, người Hy-lạp thiết lập thuộc địa ở những nơi
như Hắc Hải, Sicile, mạn nam Ý, mạn nam Pháp. Thêm vào đó là tiếp xúc
rộng rãi giữa các cộng đồng, về mặt chính trị khác biệt hàng thế kỷ. Kết quả
