SỬ TRUNG QUỐC - Trang 100

nảy nở. Nó nảy nở mạnh rồi thì ta thành bậc đại trượng phu mà “phú quí
bất năng dâm (hóa phóng đãng), bần tiện bất năng di (đổi chí của mình),
oai vũ bất năng khuất”.
Chính ông là một đại trượng phu của Trung Quốc. Đọc những đoạn ông
mắng các vua chư hầu chúng ta cũng lây nỗi bất bình của ông. Thời đại
chúng ta khác gì thời đại của ông.
Chu Nguyên Chương, tức Minh Thái Tổ, rất ghét những đoạn ông đối đáp
Tề Tuyên Vương, ra lệnh dẹp hết những phiến đá khắc các bài ấy mà vua
Thần Tôn đời Tống sai dựng năm 1084 ở miếu thờ Khổng Tử. Nhưng năm
sau, Thái Tổ lại phải cho đặt lại chỗ cũ. Và cho tới cách mạng Tân Hợi
1911, danh vọng và ảnh hưởng của Mạnh Tử chỉ kém Khổng Tử trong lịch
sử triết học chính thống. Vậy là trên 1.500 năm sau khi mất, Mạnh Tử vẫn
làm cho các vua phải sợ học thuyết của ông.

Tuân Tử[2]
Tuân Tử, tên là Huống, kém Mạnh Tử khoảng bốn chục tuổi, sanh ở nước
Triệu, sống ở cuối thời Chiến Quốc, tuy cũng là môn đồ Khổng giáo, nhưng
không theo hẳn Khổng và có nhiều điểm chống lại Mạnh. Ông có hồi làm
một chức quan lệnh ở Lan Lăng nước Sở, và cũng dạy học, có hai môn sinh
nổi tiếng là Lí Tư và Hàn Phi sau này giúp Tần Thủy Hoàng thống nhất
Trung Quốc, vì vậy mà phái nhà Nho từ đời Hán trở đi không ưa ông.
Ông học rất rộng, xét kĩ tất cả các học thuyết của các nhà khác mà châm
chước theo ý mình. Mạnh Tử là một chính trị gia, một chiến sĩ kiêm triết
gia; ông thuần túy là một học giả, một triết gia.
Về những điểm chính ông vẫn theo Khổng: tôn quân quyền, trọng tôn ti, lễ,
nghĩa, nhưng ông chủ trương tính ác, ngược hẳn với Mạnh.
Ông bảo: “Tính của người vốn ác, những điều thiện là người đặt ra”. (Nhân
chi tính ác, kì thiện giả, ngụy dã), vì người ta sinh ra vốn ham lợi, đố kị,
muốn thỏa dục; thánh nhân đời trước biết vậy mới đặt ra lễ nghĩa để uốn
nắn lại tính của con người cho nó thành ra thiện.
Một điểm nữa khác với Khổng Tử và Mạnh Tử là ông tuy tin rằng có trời,
nhưng cho đạo trời không quan hệ gì tới đạo người. Xã hội trị hay loạn là