SỬ TRUNG QUỐC - Trang 102

sách của Khổng, Mạnh; bá đạo là chính sách của Pháp gia; còn vong quốc
chi đạo là chính sách của bọn cầm quyền phỉnh gạt dân để mưu cái tư lợi
nhỏ mọn.

C. Phái vô vi
Dương Tử
Thời nào cũng có một số ẩn giả thấy xã hội loạn li quá không thể cứu được,
sinh ra bi quan, chỉ muốn “độc thiện kì thân” (giữ cho riêng thân mình
được trong sạch), không tham dự việc đời. Thời Khổng Tử, có người đã
chê ông là “biết rằng không thể làm được mà cứ làm”, và khuyên ông “ùa
ùa như nước chảy một chiều, thiên hạ như thế cả, ai mà theo mình để đổi
loạn ra trị”.
Khi Mặc Tử gần mất thì trong nhóm ẩn giả đến sau có một người xuất sắc
lập được một thuyết để phản đối thuyết hữu vi của Khổng và Mặc. Triết gia
đó là Dương Tử. Ông không viết sách, môn đệ ông nếu có, cũng không
chép lời dạy bảo của ông, nên học thuyết của ông chỉ còn rải rác ít trang
trong tác phẩm của các triết gia khác.
Đại khái ông chủ trương “khinh vật mà quí thân”, chữ vật ở đây chỉ tất cả
những cái gì ngoài cái thân của mình, nghĩa là cả vạn vật lẫn người khác, cả
vũ trụ lẫn xã hội. Dù chỉ mất một cái lông chân của ông mà làm lợi cho cả
thiên hạ, ông cũng không chịu. Thực trái hẳn với Mặc Tử, người “mòn trán
lỏng gót vì thiên hạ”. Mặc vị tha bao nhiêu, ông vị kỷ bấy nhiêu vì ông
nghĩ rằng chỉ thuyết vị kỷ mới cứu đời được thôi: nếu người nào cũng chỉ
nghĩ tới mình, khinh thường mọi vật, mọi người thì làm gì còn có sự tranh
giành nhau nữa. Có vẻ như ngụy biện.
Cá nhân chủ nghĩa cực đoan đó hình như rất thịnh ở đương thời, ngang với
chủ nghĩa kiêm ái của Mặc, muốn lấn át Khổng giáo, nên Mạnh Tử cực lực
đả kích cả hai như trên ta đây thấy.

Lão Tử
Lão Tử được khắp thế giới nhận là một triết gia lớn của Trung Quốc, ngang
với Khổng Tử, tuy ảnh hưởng không bằng, và tác phẩm Lão Tử, tức Đạo