SỬ TRUNG QUỐC - Trang 104

hỏng, xã hội loạn lạc vì nhiều trí. Tri thức khiến người ta phân biệt cái hay
cái dở, mà phân biệt cái hay cái dở thì muốn tìm sự khoái lạc cho mình, do
đó sinh hại: “Năm sắc khiến người ta mờ mắt, năm âm khiến người ta điếc
tai, năm vị khiến người ta mất cảm giác của miệng”. Và ông chủ trương
“khí trí” (bỏ cái trí đi) và “tuyệt thánh”, bỏ cái ông thánh dạy dân hiểu biết
nhiều đi.
Quan sát thiên nhiên, ông thấy luật mâu thuẫn về bề ngoài của vạn vật (Cái
yên tĩnh là chủ của cái xáo động, cái quí lấy cái tiện làm gốc, cái cao lấy cái
thấp làm gốc, cái gì thực đầy giống như trống không, con người thực khéo
thì giống như vụng...), và luật phản phục trong vũ trụ: vật gì phát đến cực
điểm thì phản lại, hễ tăng rồi thì phải tổn (trăng tròn rồi khuyết, hết đông
sang xuân...). Do đó ông khuyên ta nên trọng “tổn” và “tĩnh”. Tổn là đừng
mong phát đạt đến cực điểm, hễ hơi quá thì phải rút đi ngay. Tĩnh là vô vi,
cứ theo tự nhiên, đừng ra tay tạo thời thế, chuyển cơ trời làm gì vô ích.
Ở đời thì nên khiêm tốn, nhún nhường, nhu nhược như nước. “Nước làm
lợi cho mọi vật mà không tranh giành, ở chỗ mà mọi người không thích”,
tức chỗ thấp. “Trong thiên hạ không có gì nhu nhược như nước, nhưng
dùng để công phá cái chắc, mạnh thì không gì hơn được nó.”
Về chính trị, ông cũng chủ trương vô vi, chống Khổng, Mặc. Theo ông,
càng hữu vi, tức càng can thiệp vào việc dân bao nhiêu thì càng tai hại bấy
nhiêu. Bỏ người hiền, bỏ vật quí, không làm gì cả. “Không chuộng người
cho dân khỏi sinh tranh giành, không quí những vật khó được, cho dân khỏi
làm kẻ trộm, không thấy cái gì đáng ham, cho lòng dân khỏi loạn...”
Bỏ nhân, nghĩa, trí đi, cứ theo luật tự nhiên mà hành động, làm cho dân no
bụng, ấm thân là đủ rồi. “Rỗng cái tâm (không tham dục), no cái bụng, yếu
cái chí (không tranh đoạt), mạnh cái xương, thường khiến cho dân không tri
thức, không ham muốn!”, đó là phép trị dân chỉ có bấy nhiêu. Không triết
gia nào trọng tự do của dân bằng ông.
Dĩ nhiên ông rất ghét chiến tranh; nếu có bị tấn công thì nhường nhịn đi:
“Nước lớn mà hạ mình trước nước nhỏ thì được nước nhỏ thần phục; nước
nhỏ mà hạ mình trước nước lớn thì tất được nước lớn che chở.”
Quốc gia lí tưởng của ông là một nước nhỏ, dân chất phác, có xe thuyền