SỬ TRUNG QUỐC - Trang 107

vua Sở mời ông ra làm quan, ông không chịu, bảo sứ thần: “Ta thích làm
con rùa sống mà lết cái đuôi trong bùn, còn hơn làm con rùa thần đã chết
cất ở miếu đường, trong một cái giỏ có phủ lụa”. Ông hoàn toàn theo chủ
nghĩa vô chính phủ.
Nhân sinh quan của ông là tiêu dao, đứng đợi có phú quí rồi mới sung
sướng, có danh vọng rồi mới thỏa chí, như vậy là còn phải nương cậy vào
phú quí, danh vọng. Con người sở dĩ khổ là vì cứ đợi nương cái này, cái
khác rồi mới thỏa mãn; đừng để sự tiêu dao của ta bị cái đợi nương đó hạn
chế thì mới là bậc “chí nhân”, tức như bậc thần nhân.
Quan niệm nhàn của phương Đông nguồn gốc ở Lão, Trang, nhất là Trang,
và ảnh hưởng mạnh tới hầu hết các văn nhân học giả Trung Hoa. Trái lại,
quan niệm tự do và bình đẳng tuyệt đối của ông chỉ được một số người đề
cao mà thôi. Ông là một triết gia tư tưởng độc đáo, một nghệ sĩ đa tài, văn
ông vừa lãng mạn, nên thơ, vừa trào phúng, cay độc, ông sử dụng thuật ngụ
ngôn không ai bằng.

D. PHÁI PHÁP TRỊ - CỰC HỮU VI.

Hàn Phi
Tôi gọi họ là một phái. Sự thực họ không có liên hệ gì với nhau cả, không
ai nhận ai là thầy trò của nhau như Khổng phái, Mặc phái.
Họ xuất hiện từ cuối đời Xuân Thu, như Phạm Lãi, tướng quốc nước Việt,
chủ trương “phú quốc cường binh” mà giúp Câu Tiễn thắng được Phù Sai;
có thể còn sớm hơn nữa như Quản Trọng nước Tề, Tử Sản nước Trịnh rồi
lác đác cho tới cuối thời Chiến Quốc, người ở nước này, người ở nước
khác, không thời nào không có như:
+ Thân Bất Hại (thế kỉ thứ IV) người nước Trịnh, chuyên dùng thuật, thủ
đoạn, mưu mẹo để trị dân.
+ Thận Đáo (cũng thế kỉ thứ IV) người nước Triệu (?), rất trọng cái thế của
nhà cầm quyền. Thế tức là quyền thế, địa vị. Có cái thế mạnh thì dù không
có tài đức, cũng bắt được người hiền phải phục mình; không có cái thế thì
dù hiền như Nghiêu, Thuấn, cũng không được người nào.