SỬ TRUNG QUỐC - Trang 126

có đức, cứ mỗi năm mỗi quận lựa một người. Điều đó tiến bộ hơn đời Tần.
Kết quả chưa tốt đẹp lắm: bọn phú hào vẫn mua quan cho con được, cho
nên trong dân gian thời đó đã có lời mỉa mai: “Hiếu liêm mà không liêm”,
“Hễ phú quý thì là hiền”, nhưng vẫn còn hơn chế độ tập tước.
Trong thời hai ông vua đó, nước giàu mà dân sung sướng, mặc dầu gặp vài
thiên tai: hạn hán và lụt, nhưng không ai chết đói.
Theo sử chép thì kho của triều đình chứa đầy tiền, để lâu không dùng tới,
dây cột tiền mục ra; còn lẫm thì đầy lúa, có khi hư, phải đổ đi. Những
người dân nghèo cũng có được một con ngựa hay con bò, được ăn thịt. Tuy
nhiên, Văn đế hiền quá, thiếu cương quyết, bọn chư hầu dần dần kiêu căng,
Hung Nô càng không kiêng nể, do đó, Cảnh đế trong 16 năm cầm quyền
phải lo dẹp một cuộc nổi loạn của bảy chư hầu ở Ngô, Sở, Triệu... và đối
phó với Hung Nô.

4. Võ đế[4]
Ông là con Cảnh đế mà tính tình khác hẳn cha, ở ngôi rất lâu, 53 năm
(-140-87). Độc tài, nóng nảy, cương quyết, nhiều tham vọng, nhưng cũng
rất nhiều mưu lược tài năng, rất sùng Nho học, không theo chính sách ít can
thiệp vào việc dân (vô vi) của Lão, như ông cha, mà ưa đạo thần tiên (Đạo
giáo) như Cao Tổ, Tần Thủy Hoàng. Cơ hồ bọn vua độc tài thời đó đều
muốn trường sinh bất tử cả.
Thấy đời vua cha, bọn thất vương làm phản, ông quyết tâm bỏ hẳn chế độ
phong kiến. Một mặt ông dùng thuật của Pháp gia để trị bọn chư hầu quí
tộc (sai kẻ thân tín giúp việc họ để do thám họ, chặn mưu phản của họ và
lần lần tước hết quyền hành, đất đai của họ); một mặt ông đề cao Khổng
học, đặt ra chức ngũ kinh, bác sĩ, tuyển dụng những kẻ tài năng như Công
Tôn Hoằng, rồi lại thay đổi triều chính, sửa lại lịch, định lễ phong (tế trời)
và thiền (tế đất), xây cất cung điện.
Như vậy là ông dùng cả Pháp lẫn Nho mà hoàn thành được cuộc cách mạng
về chính trị, củng cố được chính thể quân chủ chuyên chế: quyền hành tập
trung vào cả triều đình và giao phó cho kẻ sĩ có tài năng do dân tiến cử và
do nhà vua tuyển dụng. Bọn quí tộc, bọn “phụ huynh” (cha anh nhà vua)