SỬ TRUNG QUỐC - Trang 128

một số ông vua nhân từ, theo đúng đạo Khổng.
*
Năm nào cũng chinh phạt, mà Võ đế lại xa xỉ, xây cất thêm nhiều cung
thất, cho nên triều đình luôn luôn thiếu tiền. Muốn có tiền, ông dùng ba
cách dưới đây:
- phát hành một thứ tiền làm bằng hợp kim bạc và thiếc, như vậy trữ kim
tăng lên; ông lại đặt ra một thứ tiền bằng da nữa,
- bán tước và cho chuộc tội bằng tiền; Tư Mã Thiên vì nghèo, bạn bè không
ai giúp, nên không chuộc tội được mà chịu nhục suốt đời,
- tuyên bố bao nhiêu tài nguyên trong nước thuộc về quốc gia hết, như vậy
“tư nhân không thể chiếm các nguồn lợi của núi, biến làm của riêng mà
thao túng các giai cấp thấp hơn”.
Triều đình giữ độc quyền cất và bán rượu, độc quyền làm muối, khai thác
các mỏ sắt, năm -119 đặt ra chức quan coi về sắt, muối, gọi là diêm thiết
quan.
Vấn đề độc quyền sắt, muối không phải chỉ là một vấn đề kinh tế, mà còn
là một vấn đề chính trị, gây một sự tranh luận sôi nổi giữa phái theo Nho và
phái theo Pháp (Pháp trị), tôi sẽ xét thêm ở sau.
Nhưng ông có sáng kiến diệt bọn trung gian đầu cơ, bọn cho vay nặng lãi
hoặc chứa cất hàng hóa khi giá rẻ rồi bán cho dân khi giá đắt.
Ông tổ chức một cơ quan chuyên chở và trao đổi thuộc quyền quốc gia,
kiểm soát chặt chẽ thương mãi để giá cả khỏi thình lình lên xuống. Trong
khắp đế quốc đâu đâu cũng có những nhân viên của triều đình lo việc
chuyên chở và giao hàng. Lúc nào dư sản phẩm thì triều đình giữ lại, đợi
lúc giá tăng thì đem bán rẻ cho dân, hễ giá xuống thì lại mua vào để trữ;
như vậy “bọn phú thương không đầu cơ mà vơ được những món lợi lớn...
và giá được bình lại.” Người ta ghi sổ tất cả những lợi tức của họ để thâu
thuế hàng năm là 5%.
Ông lại cho khởi công nhiều công tác lớn để cho hàng triệu thợ bị các xí
nghiệp tư sa thải có công ăn việc làm, khỏi thất nghiệp: bắt cầu qua sông,
đào nhiều kinh để nối các con sông với nhau và để dẫn nước vô ruộng.
Marcel Granet, trong cuốn La civilisation Chinoise (Albin Michel, 1948)