SỬ TRUNG QUỐC - Trang 130

quan trọng. Người thì như Eberhard chê rằng khi biến pháp, Vương sửa cả
cổ thư, cả sử, giải thích theo ý ông ta để tỏ rằng mình theo đúng đạo tiên
thánh thời xưa, dùng những mánh khóe tuyên truyền ở thời đại chúng ta,
mà những cải cách của ông chỉ nhắm mỗi một mục đích là chiếm hết độc
quyền khai thác tài nguyên, độc quyền thương mãi, độc quyền cho vay, độc
quyền có nô lệ là làm giàu cho quốc gia, còn dân chúng phải chịu mọi thứ
thuế: thuế câu cá ở sông rạch, thuế lượm củi khô trên rừng; triều đình mua
thì rẻ mà bán cho dân thì đắt, nhất là đòi nợ của dân thì tàn nhẫn, không
nương tay chút nào cả. Tôi nghĩ những lại chê trách đó có thể đúng một
phần nào, mà lỗi do kẻ thừa hành của Vương (ngay thời nay cũng vậy) chứ
không phải là chủ tâm của Vương.
Người thì hết lời khen ngợi Vương, như Will Durant trong tập Văn minh
Trung Quốc, cho Vương đúng là bậc quân tử Trung Hoa, sống đạm bạc (y
như Vương An Thạch đời Tống), có tiền thì phân phát cho người nghèo,
mặc dầu rất bận việc, phải tổ chức lại kinh tế, chính trị mà vẫn có thì giờ
che chở văn nhân, trau dồi thêm kiến thức thành một nhà bác học, và khi
cầm quyền ông lựa văn sĩ và triết gia chứ không dùng các chính trị gia nhà
nghề.
Xúc động vì chế độ nô lệ phát triển mạnh trong các trang trại, ông quốc hữu
hóa tất cả ruộng (gọi là vương điền), như vậy đồng thời vừa diệt chế độ
nông nô, vừa diệt các tài sản lớn. Ông trở lại chính sách tỉnh điền thời xưa,
chia đều đất cho dân cày. Chủ trương của ông là diệt kẻ mạnh thôn tính đất
đai của kẻ yếu, khiến không có kẻ giàu người nghèo. Các điền chủ lớn dĩ
nhiên là bất bình.
Ông thu hết các doanh nghiệp lớn như khai mỏ, làm muối, nấu rượu (việc
này Võ đế đã làm rồi); hơn nữa nhà nước còn độc quyền khai thác rừng,
đầm, điều này làm cho dân nghèo bất bình, vì từ xưa họ vẫn không phải
nộp thuế đánh cá, đốn cây làm củi.
Các nghề nghiệp công thương phải nạp một thứ thuế bằng một phần mười
lợi tức thu được.
Ông thu về hết các thứ tiền đương lưu thông, đem đúc lại tiền mới.
Đặt ra chức quan “tư thị” để mỗi năm bốn lần qui định giá hàng hóa bắt