SỬ TRUNG QUỐC - Trang 132

B. HẬU HÁN

6. Quang Võ
Lưu Tú lên ngôi, hiệu là Quang Võ. Ông thiên đô qua Lạc Dương, nên nhà
Hậu Hán cũng có tên là Đông Hán. Cũng như Thương, Chu, thời nào yếu
thì dời đô qua Đông.
Trong khoảng trên nửa thế kỉ, ba ông vua đầu có tư cách, cương quyết nên
nhà Hán trung hưng được.
Quang Võ ở ngôi trên ba chục năm, lập lại được trật tự trong nước sau hai
chục năm nhiễu loạn, chăm lo chính trị, giảm quan, bớt việc, nhẹ thuế khóa,
trong nước được thanh bình. Ông lại gây được uy thế ở nước ngoài: sai Mã
Viện sang Giao Chỉ (Việt Nam sau này) dẹp cuộc khởi nghĩa của hai bà
Trưng vì chính sách tàn bạo của Tô Định; các phiên bang lần lần qui phục.
Thấy thời Vương Mãng nhiều sĩ phu theo Vương, ông cho rằng đạo Nho đã
suy, ông lại đề cao đạo đó, mở mang việc học, lập đại học đầu tiên của
Trung Quốc (theo Tsui Chi), biểu dương khí tiết, cổ lệ thanh nghị, làm cho
sĩ phong rực rỡ: kẻ sĩ biết trọng danh tiết, lễ giáo không sợ quyền quí,
không tránh nguy hiểm, thành một giai cấp có uy tín, được triều đình và
dân gian kính nể.
Ông phong nhiều công thần làm chư hầu, mà công thần thường ở trong giai
cấp đại điền chủ. Thời loạn bọn phú thương càng dễ làm giàu, chiếm địa vị
cao. Nhiều nông dân thấy vậy bỏ đất ruộng, ra thành thị làm ăn, đường phố
chật những xe, bò, và ngựa của bọn con buôn. Vài ông vua đời sau thấy
tình trạng đó bất lợi cho xã hội, lại phải ức thương và khuyến nông.
Triều đình ban lệnh cấm thương nhân bận đồ tơ lụa, có xe và ngựa, người ta
đánh thuế họ rất nặng. Khi trật tự xã hội lập lại lần lần được rồi, những lệnh
đó bớt ngặt đi, nhưng con cái thương nhân vẫn không được làm quan,
không được mua đất. Mặc dầu vậy, họ vẫn phát đạt, và khi người ta có
nhiều tiền thì luật pháp nào cũng qua được hết. Thời nào cũng vậys.
Đời Minh đế, Chương đế tương đối còn thịnh trị, rồi từ đó trở đi nhà Hán
suy luôn.