Nguyễn Hiến Lê
Sử Trung Quốc
Chương II
THỜI TAN RÃ ĐẦU TIÊN CỦA ĐẾ QUỐC
Tổng Quan
Trong bốn thế kỉ, nhà Hán đã dựng được đế quốc rất rộng và tạo được một
nền văn minh rực rỡ. Trong lịch sử hễ mẫu quốc không đồng hóa nổi thuộc
quốc thì đế quốc đó không vững, thế nào cũng có lúc suy sẽ tan rã. Người
Hán thời đó không đủ sức, hoặc không đủ thời gian để đồng hóa các rợ
Hung Nô họ chinh phục được. Sự tan rã xảy ra ngay cuối đời Hán, kéo dài
trên ba thế kỉ rưỡi, qua các thời Tam Quốc và Lục Triều (cũng gọi là Nam
Bắc Triều). Mới đầu do nổi loạn đế quốc vỡ làm ba mảnh (Tam Quốc), Tây
Tấn gắn lại được trong thời gian ngắn (27 năm), rồi lại vỡ nữa, thành hai
phần: Nam, Bắc, mỗi phần gồm từ 6 (miền Nam) đến 16 (miền Bắc) triều
đại, có thể nói là 16 nước. Ở Bắc, đại đa số triều đại là của các rợ du mục:
Ngũ Hồ (Hung Nô, Yết cũng đọc là Kiết, thuộc chủng loại Mông Cổ) Tiên
Ti, Chi và Khương thuộc chủng loại Tây Tạng.
Khác với đế quốc Hi Lạp, La Mã ở châu Âu, đế quốc Trung Hoa không tan
vỡ luôn mà năm 580, thống nhất lại được dưới đời Tùy, tiếp theo lả đời
Đường.
Trong ba thế kỉ rưỡi tan rã đó, phương Bắc chịu sự đô hộ của các rợ; họ
đem tổ chức phong kiến đặc biệt của họ, tinh thần thượng võ của họ, đạo
Phật của Ấn Độ vào Trung Quốc, và học được của Trung Hoa văn tự,
phong tục, y phục, tổ chức triều đình... Tóm lại là Hán, Hồ bắt đầu dung
hợp với nhau.
Phương Nam giữ tổ chức xã hội của mình: giai cấp lãnh đạo không còn là
phong kiến nữa mà gồm địa chủ và kẻ sĩ; họ mở mang bờ cõi về phía Nam,
lập nhiều đồn điền rất lớn, có tính cách thực dân; và thương mãi của họ
cũng phát triển, giai cấp thương nhân được trọng.
A. TAM QUỐC (213-280)
