SỬ TRUNG QUỐC - Trang 162

không ai hơn ông, về chính trị và văn học nữa, ông cũng không thua Gia
Cát Lượng; ông biết dùng người, thu phục được nhiều nhân tài. Ông lại
thức thời, sau lần đại bại ở Xích Bích, biết một mình khó thắng được liên
quân Ngô Thục, nên tạm nghỉ giao chiến, yên ổn khuếch trương nông
nghiệp để kiến thiết Trung nguyên.
Con ông, Tào Phi (Ngụy Văn đế) không có tài, nhiều người trong giai cấp
cầm quyền không phục (giai cấp đó vốn là đại điền chủ), và có một họ, họ
Tư Mã, rất đông, có thế lực, đã giúp cho Tào Phi thoán vị và giữ được ngôi,
vì vậy Phi phải kiêng nể, tặng họ Tư Mã nhiều địa vị tại triều đình. Tới cuối
thời Văn đế, một người trong bọn họ, Tư Mã Ý ngày càng lộng hành và khi
Văn đế chết, con lên nối ngôi, hiệu là Minh đế, thì quyền hành do Ý nắm
hết.
Ý có tài, dùng chính sách của Tào Tháo về cả quân sự lẫn nội chính, cũng
tự phong là thừa tướng như Tào Tháo. Khi Ý chết, con là Sư lên nối chức,
thắng được quân Thục nhiều trận. Triều đình Ngụy có nhiều phe đảng; anh
em, họ hàng Ngụy bất hòa với nhau, một người trong họ Tư Mã nhân cơ
hội đó giết vua này, lập vua khác, rồi tự xưng là Tấn vương. Sau cùng, năm
265, Tư Mã Viêm phế vua cuối cùng của Ngụy, tự xưng Hoàng đế của một
triều đại mới, triều đại Tấn. Họ Tư Mã đã theo đúng thuật của họ Tào để
diệt họ Tào. Nhà Ngụy chấm dứt sau 46 năm cầm quyền.

B. TÂY TẤN (265-317)

Tư Mã Viêm (Tấn Võ đế) kiến lập nhà Tấn năm 265, 15 năm sau (280) mới
diệt xong nhà Ngô mà thống nhất Trung Quốc, nhưng chỉ được 37 năm, rồi
bị các rợ Hồ chiếm hết phương Bắc, một người trong tôn thất trốn xuống
phương Nam, lập đô ở Kiến Khang (Nam Kinh), vì vậy các sử gia chia nhà
Tấn làm hai thời đại: Tây Tấn (Tiền Tấn) và Đông Tấn (Hậu Tấn).
Sau cảnh hỗn loạn trên nửa thế kỉ thời Tam Quốc, xã hội rất suy nhược.
Theo Lữ Chấn Đạc (sách đã dẫn), người Hán đào vong rất nhiều, toàn quốc
chỉ còn độ chín, mười triệu người: Thục 94 vạn, Ngô 230 vạn, Ngụy 443
vạn có tên trong hộ tịch; trong số đó có độ một triệu quân sĩ, quan lại.