SỬ TRUNG QUỐC - Trang 166

không muốn làm ruộng, chiếm ruộng đất của người Hán để biến thành đồng
cỏ. Tất nhiên hai bên xung đột nhau, các tập đoàn thù oán nhau, hỗn chiến
liên miên, chết không biết bao nhiêu mà kể. Sử chép có nơi chỉ trong một
ngày nông dân Hán nhất tề nổi dậy, chém cả vạn đầu Hồ, xương trắng phơi
đầy đồng (Lữ Chấn Vũ, sách đã dẫn); Tràng An, kinh đô rực rỡ của Hán chỉ
còn khoảng một trăm gia đình, cỏ lấp hết cả, cả thị trấn chỉ còn bốn cỗ xe,
không còn một con dấu đồng nữa, các quan phải dùng dấu bằng gỗ dâu.
Từ khi một số triều đình Hồ như nhà Tiền Tần, Hậu Ngụy thích văn minh
Trung Hoa, bắt các bộ lạc bỏ đời sống du mục mà làm ruộng như người
Hán thì vẫn còn sự xung đột giữa Hồ và Hán về ruộng đất, lại thêm những
xung đột giữa Hồ với nhau (kẻ theo Hán, người thì không) và cả những
xung đột giữa Hán với nhau nữa (kẻ không muốn cộng tác với Hồ cho kẻ
cộng tác – thường là kẻ sĩ - là “nhận địch làm cha”).
Nhưng sau ba bốn thế kỉ hai bên cũng hỗn hợp với nhau được: kị binh Hán
học được của Hồ cách dùng cái chân đâng[2], Hồ học được của Hán cách
thành lập bộ binh (đó chỉ là một trong nhiều thí dụ); tới mức độ, thì Hồ đã
Hoa hóa rồi và một xã hội mới xuất hiện.
Đó là ở phương Bắc; phương Nam, dưới sông Dương Tử, người Hán vẫn
làm chủ, không đau khổ mà cũng không biến chuyển nhiều như ở Bắc.
Sử thời Nam Bắc triều đọc thật chán: Bắc thì chia thành nhiều quốc gia, đa
số vì nhỏ, chỉ tồn tại được dăm ba chục năm, chỉ có một quốc gia là lớn, tức
Bắc Ngụy, nhưng không kiến thiết được gì; Nam thì thống nhất, ít triều đại
hơn, nhưng cũng hỗn loạn và sa đọa, chỉ mưu mô tranh quyền nhau, cũng
bị cái nạn ngoại thích và phế lập như đời Hán, cũng chẳng kiến thiết được
gì.
Bực mình hơn nữa là sử miền Bắc không nhất trí về các triều đại. Sử chép
là có 16 triều đại, nhưng sự thực thì nhiều hơn, trên 20. Do đó có sử gia lựa
triều đại này, có sử gia lựa triều đại khác, miễn là cho đủ số 16.
Chẳng hạn Lữ Chấn Vũ kể tên triều đại Tiền Lương, Bắc Yên..., mà
Eberhard không (sách đã dẫn). Trái lại Eberhard lựa nước Mộ Dung (Mou-
jong), Jouan-Jouan (tôi không tra được chữ Hán là gì) mà Lữ thì không.
Có khi họ cùng lựa một triều đại thì mỗi nhà dùng một tên: Eberhard gọi là