luận của mọi người đương thời. Cao tôn mê nàng và nghe lời nàng răm rắp
là phải.
Mới vào cung được một năm, nàng đã tìm chuyện vu cho Hoàng hậu, Cao
tôn phế hậu và lập nàng lên thay, gọi là Võ hậu (655). Cao tôn mắc một
chứng của mắt, các quan tấu đối, nhiều khi không thấy rõ, sai nàng tài định,
thấy vừa lòng, rồi cho nàng dự triều chính.
Lên ngôi hoàng đế. Nhà Chu.
Từ đó Võ hậu nắm hết chính quyền, gây phe đảng, tỉa lần những kẻ chống
đối bà, nhất là những người trong hoàng tộc; trong thực tế bà là Hoàng đế
chứ không phải Cao tôn nữa. Năm 680, bà phế thái tử rồi lập người khác,
lại phế và lập nữa, như vậy hai ba lần. Khi Cao tôn băng, vua Trung tôn
lên, bà vẫn giữ chính quyền, năm sau bà lại phế nữa, đày Trung tôn lại
Phòng Châu, đưa một người khác lên. Sau cùng năm 690, bà lại phế vua đó
nữa, tự xưng là Tắc Thiên Hoàng đế, đổi quốc hiệu là Chu, phong vương
cho cháu là Võ Tam Tư.
Từ Kính Nghiệp, một viên tư mã cử binh đánh bà, thua rồi chết. Một vài
thân vương cũng đem quân chống bà, cũng bị giết. Thời này bọn tôn thất và
đại thần nhiều người bị hại, mà bà càng tàn ác, dâm loạn.
Nhưng trong triều cũng có nhiều người theo bà, vì phục bà minh sát, quyết
đoán đúng, có tài trị nước. Trong số đó có cả những đại thần hiền năng,
được trọng vọng như Lâu Sử Đức, Địch Nhân Kiệt, Tống Cảnh; và bà biết
tin dùng những người đó, nên việc chính không rối loạn, dân chúng vẫn yên
ổn làm ăn, coi những vụ lộn xộn ở triều chỉ là việc riêng của họ Lí.
Địch Nhân Kiệt khi chết, tiến cử Trương Giản Chi thay mình làm tể tướng.
Lúc này Võ Tắc Thiên đã già yếu bệnh tật, Một thân vương thuyết phục
được Trương Giản Chi đem binh vào cung giết những kẻ sùng bế của bà rồi
rước Trung tôn đã bị đày ở Phòng Châu về, lên ngôi vua. Bà bị truất ngôi
nhưng không bị giết, sau chết vì bệnh, như vậy đủ biết triều đình không oán
bà. Năm đó là năm 705, nhà Chu chấm dứt sau 15 năm thay nhà Đường.
Vi hậu.
Một điểm lạ lùng là Trung tôn tuy phục lại quốc hiệu là Đường rồi, mà ở
triều đình lại diễn lại cái trò của Cao tôn. Vi thị cũng dự triều chính, lộng
