SỬ TRUNG QUỐC - Trang 226

tai nghe trong chuyến đi thỉnh kinh. Bộ này chứa những tài liệu rất quý cho
các nhà khảo cổ Ấn Độ và Trung Á sau này, được dịch ra nhiều thứ tiếng:
Anh, Pháp, Nga, Nhật, Đức... và đã giúp các học giả Ấn sửa lại nhiều điều
sai lầm trong lích sử của họ về thế kỉ VII.
- Công việc dịch kinh của ông chẳng những làm cho đạo Phật phát triển
mạnh ở Đông Á mà còn ảnh hưởng lớn đến ngôn ngữ và văn học Trung
Hoa.
- Từ ngữ Trung Hoa đã giàu thêm được 3,5 vạn tiếng, căn cứ vào bộ Phật
giáo đại từ điển, có tiếng dịch âm tiếng Phạn như Nát bàn, sát na, phù đồ;
có tiếng dịch nghĩa tiếng Phạn như vô minh, nhân duyên, chân nhu... Mà
thêm được 3,5 vạn tiếng là thêm được 3,5 vạn ý niệm.
- Văn bạch thoại phát đạt vì lẽ khi dịch, người ta lựa những tiếng bình dị
cho dễ hiểu, do đó dùng bạch thoại xen với cổ văn; lại thêm vì là kinh để
tụng, cho nên phải chú trọng đến âm vận, và thứ văn đặc biệt đó gọi là biến
văn. Do ảnh hưởng của Phạn ngữ, biến văn không dùng hư từ, đối ngẫu mà
rất hay đảo trang.
- Văn nhân Trung Hoa ít tưởng tượng mà hay thuyết li, nhờ những truyện
tân kì trong kinh Phật mà bắt chước viết những truyện thần quái. Như bộ
Sưu thần kí, và những truyện Thủy Hử, Hồng Lâu Mộng sau này đều chịu
ảnh hưởng của các kinh Đại trang nghiêm, Hoa nghiêm, Niết bàn...
Huyền Trang tịch năm 664, một triệu người ở Tràng An và tứ xứ đi đưa
linh cữu ông.
Nghĩa Tĩnh (631-713) sống ở đời Cao tôn và Võ Tắc Thiên. Huyền Trang
tịch được 6 năm thì vị tăng ở Hà Bắc đó cũng qua thỉnh kinh ở Tây Trúc,
nhưng không theo đường bộ và dùng đường biển (coi bản đồ trước), ở Tây
Trúc 24 năm, năm 695 đem về được 400 bộ kinh nữa. Về tới Lạc Dương,
Võ Tắc Thiên rất mộ đạo đi đón và giúp ông mọi phương tiện để dịch kinh
tới khi chết. Ông còn viết tiểu sử các cao tăng ở thời ông cũng đi thỉnh
kinh, trong có đó có những vị xấu số, chết ở dọc đường.
Các tôn phái. Phật giáo Trung Hoa là Đại thừa, khác hẳn Ấn, Tích Lan,
Miến Điện, Thái Lan, Miến, là Tiểu thừa. Việt Nam cũng vậy. Bắc và
Trung không có những khất sĩ bận áo vàng, ôm bình bát đi khất thực. Trong