SỬ TRUNG QUỐC - Trang 238

khoảng Tây Bắc.
- Cảnh Giáo là một biệt phái của Ki Tô giáo do Nestorius sáng lập ở Tiểu
Á Tế Á, được vua Thái Tôn cho giảng đạo, lập giáo đường ở Tràng An
- Hồi Giáo do Mahomet sáng lập ở Á Rập, thờ Allah, vị thần duy nhất, vạn
năng. Khác ba tôn giáo trên, Hồi Giáo truyền vào miền Nam ( Quảng
Châu), Dương Châu....) trước hết.
Những tôn giáo mới truyền vào đó dều không thịnh
Văn. Văn trào duy mỵ Trọng thể biền ngẫu, du dương, bóng bảy, sáo, phù
bạc) đến Lục Triều là cực thịnh. Chính lúc nó cực thịnh đã có một số người
vạch những sở đoản của nó như Tô Xước triều Ngụy; nhưng phải đợi tới
đời thịnh Đường ( thế kỷ VIII) mới có một phong tào mạnh mẽ phản đối
nó, phong trào phục cổ ( trở lại lối cổ) mà người mở màn là Trần Tử
Ngang, người tiếp tục cổ xúy là Lý Bạch, Đỗ Phủ và gặt được kết quả là
Hàn Dũ và Liễu Tôn Nguyên.
Phục cổ không phải là mô phỏng cổ nhân, phải có tinh thần sáng tác, không
nô lệ một cây bút nào. Hàn Dũ bảo phải theo cái đạo ( phục vụ nhân sinh,
trọng đạo đức, lễ, nghĩa) của cổ nhân, nhưng chỉ theo ý thôi mà không có
lời, vì mỗi cổ nhân có một giọng , một lời riêng, không ai giống ai, thì tại
sao ta phải theo lối cổ nhân này mà không theo cổ nhân khác. Ta phải có "
lời " riêng của ta.
Nhờ chủ trương đó mà tản văn đời Đường có nhiều vẻ: bình dị, chân thành
mà cảm động, tươi đẹp mà không ủy mị, hùng hồn mà trang nghiêm.
Nổi danh nhất về " cổ văn " - tức tản văn - trong hai đời Đường , Tống có
tám nhà ( bát đại gia) mà Đường được hai nhà : Hàn Dũ và Liễu Tôn
Nguyên.
- Hàn Dũ ( 769- 824) rất có nhiệt tâm cứu đời, rất khảng khái, một lần can
vua Đức Tôn mà bị biếm, lần khác can vua Hiến Tôn về việc rước cốt Phật
mà suýt bị giết vì ông dám bảo vua Lương Võ đế sùng Phật mà bị một bề
tôi áp bức, phải chết đói, quốc gia tiêu vong, thành thử thờ Phật cầu phước
mà lại gặp họa. Lời đó như một tiên tri: sau Hiến Tôn bị một tên hoạn quan
giết. Giọng ông hùng tráng, linh hoạt, rõ ràng như bài " Luận về nhiệm vụ
của chức gián nghị ", bài " Tiễn Mạnh Đông Dã " , thiết tha, cảm động như