SỬ TRUNG QUỐC - Trang 254

bà nội của Triết Tôn) thính chính, niên hiệu là Nguyên Hựu. Bà là người
tốt, nhưng thủ cựu, bỏ tân pháp, dùng Tư Mã Hoang trong Cựu đảng làm tể
tướng, nhưng cựu đảng uu4ng không cứu nguy được, mà chia làm ba phe
khuynh loát nhau, phe của Trình Di, phe của Tô Thức (Tô Đông Pha) và
phe của Lưu Chi.
Khi Triết Tôn trưởng thành, đích thân cầm quyền (1093), vốn ghét cựu
đảng, lại dùng bọn Lữ Huệ Khanh, Chương Đôn.....Tư cách Triết Tôn đã
tầm thường (hiếu sắc), mà bọn Lữ, Chương không lo việc nước, chỉ tìm
cách diệt Cựu đảng, hoặc đày, hoặc giết các quan lớn nhỏ trong cựu đảng
thời Nguyên Hựu, trước sau trên 800 người, hồ sơ trên 142 quyển. Mấy
chục người tự tử để khỏi bị nhục. Thật là chưa từng thấy trong lịch sử
Trung Hoa. Không còn tranh nhau về chính kiến như thời Vương An Thạch
nữa, mà chỉ lo báo thù riêng thôi. Vì vậy, tân pháp càng thi hành thì nước
càng nghèo, càng suy, triều đình càng chia rẽ.
Triết Tôn chết (1099), em là Huy Tôn lên, hoàng thái hậu thính chính. Bà là
người tốt, dụng cựu đảng trở lại (Phạm Thuần Nhân......) và muốn điều hoà
cả hai đảng mà không được. Huy Tôn có óc nghệ thuật, chữ đẹp, vẽ
khéo(hoa điểu), dâm lạc dẫn theo chính sách của anh. Chương Đôn tiếp tục
thanh trừng cựu đảng, năm 1103 sai dựng ở khắp nơi hàng trăm tấm bia
khắc tên 309 người trong cựu đảng Nguyên Hựu mà người đứng đầu là Tô
Đông Pha. Những người có tên trên bia sẽ vinh viễn bị nhục, hậu duệ dù
mấy đời cũng không được làm quan, hoàng thất không được thông gia với
bọn họ. Nhưng chỉ ba năm sau(1106), có lệnh huỷ bỏ các tấm bia đó khi tân
pháp hoàn toàn thất bại, và hiện nay, ở trên các đỉnh núi cheo leo, có thể
còn được vài tấm.
Trong thời quân chủ, lần này là lần duy nhất có hai chính đảng do vua chỉ
định, thay nhau lên cầm quyền, mỗi đảng có một chính sách rõ rệt, trái
ngược nhau.
Tân pháp của Vương An Thạch có màu sắc chủ nghĩa xã hội, là một thứ tư
bản quốc gia, công bằng mà có thể làm cho nước mau mạnh. Theo nhiều
học gia, nó thất bại do nhiều nguyên nhân:
-Dân chúng vốn sợ sự thay đổi vì có óc bảo thủ, họ ghét nhất là phép bảo