SỬ TRUNG QUỐC - Trang 30

nhận là lỗi tại mình vụng cai trị chứ không phải tại dân (bài XX-1).
Điều đó ta có thể tin được một phần vì ông vua khai sáng nào cũng có ít
nhiều đức tốt.
Nhà Thương gồm tất cả ba chục ông vua (theo các giáp cốt), gần đúng với
Sử ký của Tư Mã Thiên, chỉ khác có năm ông. Mười ba vua đầu, anh truyền
ngôi cho em cùng mẹ, hiếm lắm mới có trường hợp cha truyền cho con.
Nhưng đến bốn đời vua cuối thì đều truyền tử và từ đó thành lệ cho tất cả
các triều đại sau.
2. Xã hội: Tín ngưỡng - nông nghiệp ...
Hai nét căn bản của xã hội đời Thương là:
1) Mới đầu theo chế độ mẫu hệ cho nên vua chết thì truyền ngôi cho em
cùng mẹ, rồi tới cuối theo chế độ phụ hệ, truyền ngôi cho con.
2) Tôn giáo đa thần: thần sông, núi, mưa, gió, sấm..., nhất là thần sinh sản
(fécendité). Cao hơn hết là Thượng Đế, hình người, tạo ra người và vạn vật;
rồi tới thần Đất, hình một người đàn bà, sinh và nuôi vạn vật.
Vua vừa cầm quyền trị dân, vừa là đại tư tế (grand prêtre).
Để cho đất sản xuất được nhiều, mùa màng trúng, người ta tế lễ và giết
người, súc vật trong mỗi buổi tế. Các công trình khai quật ở An Dương từ
1950 chứng tỏ rằng số người bị hy sinh rất lớn, nhất là khi chôn cất nhà
vua. Có một ngôi mộ, người ta khai quật được ở chung quanh trên 300 bộ
xương người, có bộ được toàn vẹn, có bộ bị chặt đầu. Những bộ xương đó
có thể là của hoàng hậu, cung phi, các kẻ hầu cận vua, vệ binh, đánh xe,
một số quan tướng nữa.
Hơn một ngàn năm sau, Mặc Tử trong thiên Tiết Táng, hạ, mạt sát thói đó:
“Theo chủ trương ma chay hậu hĩ (...), hạng chư hầu mà chết thì kho lẫm sẽ
trống rỗng vì phải dùng vàng bạc, châu báu trang sức đầy xác chết, dây
thao buộc áo quan, xe và ngựa chôn trong mộ, cùng với màn,trướng, vạc,
trống (...). Có chôn những thứ đó vào mộ rồi mới vừa ý, thành thử tống
táng mà như dời chỗ ở. [Lại thêm] Thiên tử và chư hầu mà chết, người tuẫn
táng [người sống chôn theo người chết] nhiều thì tới vài trăm, ít cũng vài
chục; tướng, đại phu mà chết, kẻ tuẫn táng nhiều thì vài chục, ít cũng vài
người.”