SỬ TRUNG QUỐC - Trang 365

nhưng hiếu chiến, giỏi chiến đấu, rình lúc Trung Hoa suy, chia rẽ là ồ ạt
vào chiếm đất. Người Mãn có đủ dân để đóng đồn, cầm đầu các cơ quan
hành chánh, nên họ giữ được địa vị chủ nhân. Nhưng cũng như bọn thực
dân Âu ở thế kỉ XIX, thuộc địa của họ là một gánh nặng cho họ, rốt cuộc
họ kiệt lực, mà người Hán vẫn nhoi lên được.
Một số học giả Trung Hoa khác bảo không phải vậy. Trung Hoa cả dưới đời
Thanh, vẫn do người Trung Hoa cai trị tới 90%; chế độ Thanh không hoàn
toàn là của Mãn, mà là một chế độ tổng hợp Mãn – Hán, và người Mãn sở
dĩ nắm được quyền là vì họ Hán hóa, thành người Hán.
Hai thuyết trên đều đúng một phần mà không trái ngược nhau.
Tác giả East Asia – The Great tradition đưa thềm những lí do này nữa:
Chế độ Trung Hoa đời Thanh (nhất là đời Minh) là chế độ quân chủ chuyên
chế Vua nắm hết quyền và dùng một số quan lại; dân chúng đại đa số là
nông dân miễn được yên ổn làm ăn có đủ cơm ăn áo mặc, không phải è cổ
ra đóng thuế tời nỗi phải bán ruộng đất, bàn vợ đợ con, là sung sướng rồi,
dù người Hán, người Mông, người Mãn, ai cầm quyền cũng được. Mà triều
đình cũng ít can thiệp vào đời sống của dân, miễn họ nộp đủ thuế là để yên
cho họ. Trong làng không có hay có ít nhân viên của triều đình.
Như ở nước ta, con cái họ dắt lại lớp học của một ông đồ, có việc kiện cáo,
họ không xin quan huyện xử - họ cho rằng thắng cũng thiệt như thua, chỉ
quan là béo bở - mà dắt nhau lại nhà một vị nào có uy tín trong làng,
thường cũng là một thầy đồ hay một vị khoa bảng. Vì vậy Trung Hoa đất
đai mênh mông mà số quan lại ít.
Tuy nhiên triều đình cũng kiểm soát nhân dân chặt chẽ lắm, nhờ thuật của
Thương Ưởng đời Chiến Quốc, Thương Ưởng bị dân ghét và chết không
toàn thây, nhưng chính sách bắt một số gia đình phải kiểm soát lẫn nhau
nếu có kẻ gian thì liên đới chịu tội, các đời sau đều theo cả(1) tùy thời mà
sửa đi một chút. Đời Hán có Vương Mãng, đời Tống có Vương An Thạch
có bảo giáp… đời Thanh như trên đã nói, có lí giáp, mà ngày nay cả Trung
Cộng lẫn Việt nam đều theo, chỉ đổi tên thôi. Thương Ưởng đáng coi là
chính trị gia tài giỏi nhất thế giới, ảnh hưởng của ông ta kém gì ảnh hưởng
của Khổng Tử, mà công của ông ta với vua chúa Trung Hoa có thể còn lớn