SỬ TRUNG QUỐC - Trang 41

tục lệ, nỗi vui buồn, lo lắng, oán thán và tình yêu giữa nam nữ Trung Hoa
của ba ngàn năm trước.
Trong các cuộc kinh lý đó, thiên tử khen thương, khuyến khích người tốt,
trừng trị, răn đe kẻ xấu, khi trở về kinh đô, ông tế lễ ở thái miếu, trình với
các tiên vương về công việc của mình.
Theo nguyên tắc thì như vậy, chứ trong thực tế thì chỉ độ một thế kỷ sau khi
nhà Chu dựng nước, tục lệ tốt đẹp đó đã bị quên dần đi: thiên tử có khi cả
đời không ra khỏi nước mà có chư hầu 242 năm (như nước Lỗ) mới triều
cống thiên tử có ba lần.
Chế độ phong kiến đó có nhiều điểm tốt:
- Nó giúp nhà Chu cai trị được một lãnh thổ rộng mênh mông gấp mười đất
của Chu mà không phải dùng nhiều quân đội, không tốn sức;
- Nó lập được một tổ chức có trật tự, trên dưới đều có quyền lợi và bổn
phận, mà bổn phận của trên (thiên tử) nặng hơn của dưới, còn quyền lợi của
trên thì ít: chư hầu lâu lâu mới phải cống cho thiên tử một cách tượng
trưng, mà thiên tử phải cho lại họ nhiều, phải giúp đỡ khi có chiến tranh,
đói kém.
- Nó cho mỗi nước độc lập trong một liên hiệp, do đó vừa tạo được tinh
thần quốc gia, vừa tạo được tinh thần tứ hải giai huynh đệ.
- Tinh thần quốc gia nhờ nó mà không hẹp hòi vì "đất nào cũng là đất của
nhà Chu, người nào cũng là dân của nhà Chu." Cho nên ta thấy dân một
nước khi không chịu được chế độ hà khắc của nhà cầm quyền thì bỏ qua
nước khác; một kẻ sĩ không được trọn dụng ở nước này thì bỏ qua nước
khác: Khổng Tử, Mạnh Tử và tất cả các kẻ sĩ thời Xuân Thu và Chiến
Quốc đều như vậy.
- Nó giúp nhà Chu đem văn minh truyền bá khắp các chư hầu; danh từ
Trung Hoa (xứ văn minh ở trung tâm) có thể xuất hiện từ hồi đó;
- Nó trọng ý dân và hoà bình, giải quyết được những mâu thuãn giữa các
nước nhỏ mà không phải dùng đến vũ lực. Nó tạo ra một hình thức chiến
tranh "lễ độ", "quân tử" rất đặc biệt, khắp thế giới không thấy ở đâu cả, mà
Marcel Granet đã chép lại rất kỹ trong cuốn La Civilisation Chinoise (Albin
Michel - 1948), phần II, quyển III, chương III. Chỉ có tướng hai bên chiến