SỬ TRUNG QUỐC - Trang 425

quốc hay một công quốc của cha ở Y Pha Nho thế chồng. Vua Áo, đồng
thời có thể làm vua vương quốc hay công quốc đó thành thần dân của ông,
đất đai của ông hóa rộng quá làm mất thế quân bình lực lượng ở Âu và một
nước Pháp có thể xúi dân Y Pha Nho nổi lên chống ông, hoặc liên kết với
Anh, Bồ Đào Nha để chống ông, mà gây nên những chiến tranh kế vị tai
hại cho người Âu.
Trung Hoa không có tục đó, nên sự kế vị tranh giành ngôi báu chỉ gây
những cuộc nổi loạn trong hoàng tộc, cung đình, hại cho hoàng tộc hoặc
nhiều lắm là cho dân Trung Hoa thôi. Nhưng tránh được cái vạ đó, thì lại bị
cái vạ ngoại thích.
Tệ nhất là vua Trung Hoa tha hồ muốn tuyển bao nhiêu cung phi cũng được
như các vua Á rập do đó sanh ra cái tệ hoạn quan mà phương Tây không
có.
Đạo Khổng hạn chế quyền của vua bằng nhiều biện pháp: Dùng tể tướng
quyền gần ngang vua, dùng gián quan , sử quan để can vua, nhắc vua một
cách gián tiếp đừng quên bổn phận của mình, nhưng không có hiệu quả bao
nhiêu, cho nên Hoàng Tôn Hi mạt sát chung các vua là “chỉ nghĩ đến tư lợi,
ly tán con trai, con gái của thiên hạ, cướp giật sản nghiệp của thiên hạ để
giữ làm của riêng, truyền lại cho con cháu”rồi ông đề nghị phải bắt vua
chia quyền với tể tướng , phải hạn chế quý phi, cung tần của vua, số hoạn
quan . Ông đáng là môn đồ của Mạnh Tử.
Từ Hán đến Thanh, mỗi triều đại lớn có từ chín, mười đến trên hai chục
ông vua, mà triều đại nào cũng chỉ được hai hay ba ông vua giỏi, vài ba ông
nữa tạm được, còn hoàn toàn là bọn bịnh hoạn, ngu xuẩn, nhu nhược để cho
bọn hoạn quan xỏ mũi. Xét chung thì kết quả ở dưới mức trung bình xa.
Suốt hai ngàn năm như vậy, đời sau cứ nối theo vết xe của đời trước, hoặc
muốn tránh mà tránh không được. Xã hội Trung Hoa về phương diện đó,
thật ổn định, gần như không thay đổi gì cả, như một cái ao tù.
Về kinh tế họ theo truyền thống từ đời Chu chỉ trọng nông – nông mới là
gốc – không khuyến khích công, mà còn ức thương nữa, mặc dầu họ có câu
“phi thương bất phú”. Cho nên công, thương của họ không phát đạt lớn
được như các nước Âu Tây.