SỬ TRUNG QUỐC - Trang 453

dân chúng tẩy chay hàng hóa ngoại quốc đặc biệt là hàng hóa Anh và Nhật
Chưa chắc phong trào do Cộng sản tổ chức và phát động, nhưng ta có thể
tin rằng Cộng Sản đã chỉ huy một phần nào rồi lợi dụng để gây uy thế cho
đảng. Ở Thượng Hải cuộc đấu tranh kéo dài tới một năm rưỡi , được mọi
người ủng hộ , và gây chấn động khắp thế giới , làm tê liệt công việc kinh
doanh của Anh ở Hoa Nam đến nổi Hương Cảng ( Cảng thơm) đã thành
một ( tử cảng) ( cảng chết), và người Trung Hoa mỉa mai gọi nó là “ xú
cảng “ ( cảng hôi thối )
Chưa đầy một tháng sau, lạI xảy ra một vụ sôi động nữa: chiến hạm Anh,
Pháp , Nhật, Bồ bắn cvãi vào dân biểu tình tẩy hàng ngoạI quốc, lòng căm
phẩn của dân càng bừng bừng lên .
Cuộc vận động ngũ táp đó gây ảnh hưởng quan trọng về văn hóa, làm cho
phái tả thêm được nhiều cây bút có tài và tràn trề nhiệt huyết. Nhưng đó là
chuyện sau, chúng ta hãy xét tiếp hoạt động của Tôn Văn đã.
Có một địa bàn ở (Quảng Châu ) một đạo quân do Nga tổ chức huấn luyện ,
một đảng đã cải tổ vớI một thành phần mới ( Cộng Sản ); lại được quần
chúng ủng hộ , ngoài giớ trí thức tiểu tư sản ra, thêm giới thợ thuyền, nông
dân , thương nhân nữa. Tôn văn bắt đầu gây lại được uy quyền, có thể nghĩ
tới việc Bắc phạt. Theo J J . Brieux trong La Chine du nationlisme au
communisme ( Seuil- 1950) thì hồi này ông rất phấn khởi , lại đeo đuổi cái
mộng không tưởng của ông từ trước là liên kết Hoa - Nhật. Năm 1924 ông
qua Nhật ngày 25- 11, tuyên bố ở Nagasaki: “ Tình thân ái của chúng ta vớI
Nhật phải mỗI ngày mỗi tăng. Mọi bất hòa và nghi ngờ lẫn nhau phải xóa
bỏ cho hết. Nhật tiến bộ hơn chúng ta nhiều lắm về kỹ nghệ , khoa học, văn
minh. Nếu chúng ta muốn thực tâm cộng tác với Nhật thì chúng ta sẽ tiến
chắc chắn mà Nhật cũng được lợi; hàng hóa của hai nước sẽ được tự do
xuất, nhập, không phải đóng thuế, hai nước tất phải giàu “ ( la Chine của
Roger Lévy PUF 1904 )
Lần này ông ở Nhật không lâu rồi về, kế đó chính phủ Bắc Kinh bị các
quân phiệt lật đổ ; Đoàn Kì Thụy , Trương Tác Lâm và Phùng Ngọc Tường
mời ông lên Bắc Kinh để bàn việc thống nhất, lập chính phủ trung ương
Borodine khuyên ông đừng nhận , nhưng ông cứ nhận, một phần vì t-hấy