SỬ TRUNG QUỐC - Trang 46

Cũng như hầu hết các dân tộc khác, người Trung Hoa cho rằng trong vũ trụ
phải có một đấng sinh ra vạn vật, làm chủ hết cả. Chắc hồi đầu họ có đấng
đó như một nguyên hậu, có tai, mắt, ý chí, tình cảm như người, yêu dân,
cứu giúp dân, sinh ra các giống lúa, mưa thuận gió hoà để nuôi dân,và họ
gọi đấng đó là đế, Thượng Đế. Thượng Đế cai quản các quỷ thần, cũng như
vua có bách quan.
Nhưng từ cuối đời Thương, nhiều người không tin rằng trời có hình dáng
như người nữa, chỉ là một cái lý rất linh diệu và họ lờ mờ đưa ra thuyết âm
dương biến hoá.
Họ lại nghĩ rằng người được bẩm sinh cái thiên lý, làm việc gì hợp với lẽ
trời là phải, nghịch với lẽ trời là trái; thiên đạo và nhân sự quan hệ với
nhau. Quan niệm "thiên nhân tương dữ" đó là một nét đặc biệt của tín
ngưỡng Trung Hoa.
Dù không tin Thượng Đế có hình dáng như người nữa, nhưng họ vẫn cho
rằng vua được Thượng Đế giao cho việc trị dân, vua như con cả của trời
(thiên tử), phải cúng tế trời, và chỉ vua mới có quyền thay muôn dân mà
cúng tế trời thôi (tế giao); còn chư hầu thì ai ở phương nào cúng tế các thần
ở phương ấy: thần xã (đất đai), tắc (mùa màng: Thần Nông), thần núi,
sông...; kẻ sĩ và dân thường thì tế tổ tiên của mình, cúng ông Táo, thần tài,
thần sinh sản (để có đông con, được mùa)... Ngoài ra, cũng như mọi dân tộc
thời đó, dân Trung Hoa rất tin bọn đồng cốt, thầy pháp (họ gọi là vu hích)
và cúng ma quỷ để chúng khỏi làm hại mình. Họ có điểm này khác: việc gì
còn nghi ngờ, họ cũng hỏi tổ tiên, quỷ thần rồi mới quyết định.
Đại khái tín ngưỡng của người Trung Hoa đời Chu như vậy. Có thể coi như
một tôn giáo được không? Nếu là tôn giáo thì gọi nó là gì? Đa thần giáo?
Thượng đế giáo (Déisme)? Nhưng ngoài Thượng Đế người Trung Hoa còn
thờ cúng nhiều thần khác và tổ tiên nữa. Hay là vũ trụ giáo (?) như một học
giả phương Tây - mà tôi quên tên - đã đề nghị?
Vả lại nó khác xa các tôn giáo Ki Tô, Do Thái, Phật, Hồi: không có giáo
chủ (vua Trung Hoa chỉ thay mặt toàn dân mà tế trời thôi, không thuyết
pháp cho dân), không có tổ chức giáo phẩm, chỉ có quan giúp vua coi về
thiên sự:làm lịch, xem xét thiên tượng, định thời tiết cho việc canh nông,