Nguyễn Hiến Lê
Sử Trung Quốc
Chương Kết
Kết phần tư
Từ khi nhà Thanh chấm dứt đến năm 1970 (năm cuối cùng tôi có được chút
ít tài liệu về kinh tế Trung Hoa), là nửa thế kỉ, Trung Hoa đã tạm giải quyết
xong vấn đề dân tộc và dân quyền, mà về dân sinh thì chưa tiến được bao
nhiêu; mức tăng gia về sản xuất vẫn chưa vượt được mức tăng gia về dân
số, nghĩa là vẫn còn nghèo, mặc dầu đã có vài công trình kiến thiết rất lớn,
đã chế tạo được bom hạch tâm và vệ tinh nhân tạo.
Với tốc độ biến chuyển rất nhanh chóng ở thời đại chúng ta, thì nửa thế kỉ
có thể bằng năm sáu thế kỉ trước. Nhật và Tây Đức hai nước bại trận, bị tàn
phá rất nặng, vậy mà chỉ trong 25 năm - từ 1945 đến 1970 đã kiến thiết lại
hết, đuổi kịp Anh, Pháp, những nước thắng họ, và bây giờ (1983) muốn
tranh nhau với cả Mĩ nữa. So sánh với hai nước đó, Trung Hoa chậm như
con rùa.
Chẳng phải chỉ riêng Trung Hoa, hết thảy các nước kém phát triển (1) Á,
Phi mà người ta gọi là thế giới thứ ba (2) đều tiến chậm. Ấn Độ, Miến
Điện, Thái Lan, Phi Luật Tân… đều không hơn gì Trung Hoa, vì họ “cần
dùng đủ thứ mà thiếu đủ thứ”, thiếu máy móc, điện lực phương tiện giao
thông, thiếu thực phẩm, thiếu vốn, thiếu kĩ thuật gia, kinh tế gia, thiếu giáo
sư, trường học, dưỡng đường, bác sĩ…
Hoàn cảnh Trung Hoa còn khó khăn hơn nữa: không được yên ổn để kiến
thiết. Trong nửa thế kỉ đó, bỏ những năm lộn xộn, loạn lạc thòi Viên Thế
Khải và các quân phiệt, bỏ thời chiến tranh Hoa - Nhật, thời nội chiến Quốc
- Cộng, thì chỉ còn khoảng 30 năm: 1928 – 1937 và 1950 – 1970 là kiến
thiết được. Mà trong giai đoạn 1950 – 1970, Mao phải đem cả triệu quân
qua giúp Triều Tiên, rồi lại phí mất 5 năm (1958 – 1962) cho bước nhảy vọt
và công xã nhân dân, và 7 năm sửa sai nữa (để phục hồi được mức kinh tế
năm 1958); vậy thực sự chỉ còn 18 năm phát triển. Thành thử tình cảnh
nhân dân Trung Hoa sau hai cuộc cách mạng tiểu tư sản và vô sản chưa cải
