SỬ TRUNG QUỐC - Trang 59

khỏi loạn. Có thể vì vậy mà sau này Khổng Tử đề cao đức tín, đặt nó gần
ngang hàng với nhân, lễ, nghĩa, coi nó là đức cần thiết của người quân tử
(người trị dân). Đó là một nét đặc biệt của đạo Khổng, và một số học giả
phương Tây ngày nay cũng nhận rằng không dân tộc nào trọng đức tín bằng
dân tộc Trung Hoa.
Quản Trọng đủ tư cách, tài năng để bắt các chư hầu giữ chữ tín (ông họp
chư hầu để phạt Sở, nước bội tín), nhưng đời sau (thế kỷ VI TrCN), có
nhiều chư hầu, nhất là Sở, lợi dụng lệ "minh thệ" để chinh phục một nước
nhỏ hơn, sau cùng "minh thệ" mất hết ý nghĩa và bị bỏ luôn.
- Sau Tề Hoàn công, Tấn Văn công lên thay làm bá, Chu lại bị rợ Xích
Địch quấy nhiễu, hội chư hầu đánh dẹp rồi rước thiên tử về ngôi; Sở lúc đó
bị coi gần như Di Địch vì chưa văn minh, tranh dành với Tấn, ông thắng họ
rồi hội chư hầu mà thề "tôn nhà vua, không được hại lẫn nhau".
Qua đời sau, Tấn và Tần tranh nhau địa vị bá. Tần Mục công được Bách Lý
Hề làm tướng, đuổi được rợ Tây Nhung, mở rộng thêm đất; xưng bá, nhưng
chưa đủ sức tranh ngôi minh chủ của Tấn.
Tống Tương công, sau khi Hoàn công chết, định thay làm minh chủ, hội
chư hầu mà việc không thành, sau lại hội một lần nữa, bị Sở bắt, cuối cùng
đem quân đánh Sở, thua, chết. Có sử gia loại ông ra khỏi hàng ngũ bá.
Sở Trang vương ở phương Nam mạnh nhất, đất rất rộng, diệt được vài rợ,
khai thác thêm đất đai, đánh Tống, phá Tấn, làm bá chủ chư hầu, tự xưng
vương, có ý nhòm ngó chín cái đỉnh của nhà Chu.
Cuối thời Xuân Thu, vua nước Ngô là Hạp Lư dùng một vong thần của Sở
là Ngũ Tử Tư, đánh nước Sở, đại thắng, oai danh lừng lẫy, sau đánh với
Câu Tiễn bị thương rồi chết.
Câu Tiễn, vua nước Việt, bị cháu Hạp Lư là Phù Sai đánh thua, phải xin
hoà, sau tủi nhục sống mười năm mưu tính chuyện báo thù, được Phạm Lãi
giúp, bày mưu dâng nàng Tây Thi cho Phù Sai để Phù Sai mê sắc mà bỏ bê
việc nước; rốt cuộc Câu Tiễn diệt được Ngô, thanh thế chấn động khắp nơi
(thế kỷ V TrCN), thành bá chủ miền Đông Nam. Phạm Lãi biết trước Câu
Tiễn sẽ giết công thần khi kẻ thù đã bị diệt nên bỏ đi ở ẩn. Có thuyết nói
ông dắt theo nàng Tây Thi đi chu du Ngũ hồ; có thuyết bảo ông qua xứ Đào