SỬ TRUNG QUỐC - Trang 67

khoa học kỹ thuật tiến bộ. 2. Một số kẻ sĩ được trọng dụng ở triều đình,
giành được địa vị của bọn quý tộc, thành một giai cấp mỗi ngày một thăng
tiến trong xã hội, một thứ dung hoà chế độ quý phái do huyết thống và chế
độ quý phái do tài đức.
Cuối thời Xuân Thu và đầu thời Chiến Quốc, xã hội chưa loạn lắm, phái
nhân trị còn có ảnh hưởng ít nhiều, rồi càng về sau, đạo đức càng suy,
người ta ham lợi, trọng sức mạnh thì phái pháp trị càng được nhiều vua
theo. Tôi sẽ trở lại điểm này trong một đoạn sau.

Cách mạng về chíên thuật

Sắt đã làm nông, công, thương phát đạt, vua chúa mở mang đất đai, nước
giàu, dân đông, thì phải thay thế chế độ hành chính để thống nhất quốc gia,
nhất là phải thay chính sách võ bị. Ai cũng thấy chỉ chiến tranh mới giải
quyết được mọi mâu thuẫn. Ngay từ thời Mạnh Tử, chiến tranh đã khốc liệt
rồi, người ta "đánh nhau để tranh đất, giết người đầy đồng; đánh nhau để
tranh thành, giết người đầy thành."
Từ thời các bá đã không còn chiến tranh nô lệ nữa; thời Chiến Quốc tướng
không tuyển trong giới quý tộc nữa, mà trong bọn "binh gia": Tôn Vũ, Ngô
Khởi, Tôn Tẫn, Bàng Quyên, Nhạc Nghị, Bạch Khởi.
Khí giới bằng sắt bén hơn, giết được nhiều hơn, mau hơn; sử chép thế kỷ
thứ III TrCN, tướng Tần là Bạch Khởi giết (chôn sống?) 40 vạn quân Triệu
đã đầu hàng (con số đó chắc quá đáng).
Dân đông rồi, người ta mới bắt lính nhiều được. Nước nào cũng có vài trăm
ngàn quân. Tần, thế kỷ thứ IV TrCN, bắt tất cả đàn ông từ 15 hay 20 tuổi
tới 60 tuổi phải nhập ngũ, như vậy là chỉ còn đàn bà con nít là khỏi phải ra
trận. Chính sách ngụ binh ư nông được phổ biến: người dân nào cũng thời
bình thì làm ruộng, tập võ nghệ, thời chiến thì thành lính.
Có khi đàn bà người già cũng không được ở yên, phải đi xây trường thành
để ngăn xâm lăng. Sở xây trường thành ở Hà Nam, Tề ở Sơn Đông, các
nước khác như Ngụy, Tần cũng bắt chước. Những trường thành đó chỉ bằng
đất, có khi chỉ là một con đê được đắp cao hơn, rất ít khi bằng đá, nhưng