SỬ TRUNG QUỐC - Trang 71

nước Triệu, Ngụy (bốn chục vạn quân Ngụy đầu hàng năm 260 TrCN);
năm 256 TrCN, Tần tấn công nước Chu, Chu dâng đất cho Tần. Nhà Chu
chấm dứt.
Từ đây nước nào cũng thấy nguy cơ sắp bị diệt. Hàn triều phục Tần. Một
cuộc hợp tung cuối cùng của năm nước do Tín Lăng Quân nước Ngụy cầm
đầu thắng được một trận.
Năm 242 TrCN, Tần Thuỷ Hoàng lên ngôi, dùng Lã Bất Vi làm tướng
quốc, sau bãi chức Lã, dùng Lý Tư (một môn sinh của Tuân Tử) và chỉ
trong khoảng mười năm diệt Triệu, Ngụy, Sở, Yên. Vua Yên phải nhẫn tâm
giết thái tử Đan - vì Đan dùng Kinh Kha mưu sát Tần Thuỷ Hoàng không
thành - dâng thủ cấp cho Tần Thuỷ Hoàng, mà Tần Thuỷ Hoàng cũng
không tha, san phẳng kinh đô Yên. Chỉ còn mỗi nước Tề, hai năm sau (221
TrCN) cũng bị diệt nốt. Tần thống nhất được Trung Hoa. Lời của Mạnh Tử
nói với Lương Tương vương: "Ai không thích giết người thì thống nhất
được thiên hạ" đã hoá sai. Nhân trị không công hiệu bằng pháp trị. Tần đã
thành công nhờ chính sách độc tài, sự tổ chức chặt chẽ, chiến thuật đại tài,
mà cũng nhờ mưu mô xảo quyệt: dùng một bọn do thám cho lẻn vào tất cả
các nước, vung tiền ra mua chuộc các đại phu, tướng quân của địch, mua
chuộc không được thì ám sát. Những cách đó thành công rồi, Tần mới đưa
quân vào. Hàn (230), Triệu (228), Ngụy (225), Sở (223), Tề (221 TrCN)
đều vì vậy mà bị diệt.
Sự thành công của Tần là sự thành công của bọn pháp gia, mà người tập đại
thành của các pháp gia là Hàn Phi, bạn học của Lý Tư, cả hai đều là môn
sinh của Tuân Tử. Có sách chép rằng Tần Thuỷ Hoàng đọc tác phẩm của
Hàn Phi, phục lắm, chỉ ước ao được gặp, nhưng khi Hàn Phi tới Tần được ít
lâu thì bị Lý Tư gièm pha mà bỏ mạng ở trong ngục.
*
Từ khi Mao Trạch Đông diệt xong Quốc dân đảng, người ta mới thấy ảnh
hưởng của Thương Ưởng rất lớn, hơn cả Khổng Tử nữa, hầu hết đường lối
và những cải cách lớn lao đều mang dấu vết của Ưởng, đáng lẽ người ta
phải đưa ông ta lên hàng vĩ nhân của Trung Hoa mới phải.
Thật lạ lùng, hai chính trị gia đó,chủ trương trái ngược hẳn nhau, mà dân