SỬ TRUNG QUỐC - Trang 72

tộc Trung Hoa đều thờ được cả.
---
[1] Khổng Tử trong Luận Ngữ khen Bá Di, Thúc Tề (chương VII, bài 14) là
người hiền; và chê nhạc Võ của Vũ Vương là "cực hay nhưng chưa cực tốt
lành" như nhạc Thiều của vua Thuấn, vì vua Thuấn được vua Nghiêu
nhường ngôi, còn Vũ Vương phải dùng vũ lực để diệt vuaTrụ. Khổng Tử
phục Văn Vương hơn Vũ Vương vì lẽ Vũ Vương không chiếm ngôi của
Trụ. Tôi ngờ rằng thuyết Trụ tự thiêu, chứ không bị Vũ Vương giết, cũng
do các nhà Nho tạo ra để Vũ Vương khỏi mang tội thí quân)
[2] Mỗi chiến xa chở ba người: một người đánh xe ngồi giữa, hai người
đứng hai bên, một người cầm cung, một người cầm thương; và phải dùng
bốn con ngựa để kéo, vì dây cương cột vào cổ ngựa, chứ chưa biết quàng
vào vai ngựa. Như vậy một nước vạn thặng phải có ít nhất bốn vạn con
ngựa, ba vạn chiến sĩ. Chiến sĩ đều ở trong giới quý tộc, phải học nghề
đánh xe (ngự), bắn tên (xạ); dân thường chỉ theo chiến xa để đốn cây, sửa
đường, bắc cầu... và đứng ngoài mà nhìn, hò hét trong khi chủ tướng giao
chiến với địch. Nếu thắng thì họ ùa theo xe cướp bóc, bắt tù binh...
[3] Chỉ giới quý tộc mới có tên họ vì tổ tiên thuộc một thị tộc nào đó;
thường dân thường không có tên họ, lấy tên nghề làm tên họ, như tổ tiên
làm đồ gốm thì lấy họ là Đào, tổ tiên đánh giặc, thì lấy họ là Tư Mã.
[4] Từ nghĩa gốc đó mà về sau phong có nghĩa là phong tước vì khi phong
tước cho ai thì vua ban đất và chỉ ranh giới cho họ để họ đắp mô đất.
[5] Tục này khác hẳn nhiều nước phương Tây, nên Trung Hoa cũng như
Pháp, không có nữ hoàng (các nữ hoàng Trung Hoa đều là tiếm vị); không
có trường hợp một ông vua làm vua hai ba nước, đã thừa kế của cha lại
thừa kế của mẹ, của vợ, gay ra nhiều rắc rối, tranh chấp ở châu Âu cho tới
đầu thế kỷ XIX
[6] nhưng có sách lại bảo là coi về lễ, giáo, tức như bộ lễ đời sau
[7] Chế độ “hình bất thướng đại phu, lễ bất há thứ nhân” kể ở trên rất bất
công, không nờ đến ngày nay còn áp dụng ở Trung Quốc: các đảng viên
cũng thành một giai cấp như đại phu đời Chu, hễ phạm tội thì tòa án nhân
dân không được bắt giam và xử họ nếu không được đảng cho phép, mà phải