Nguyễn Hiến Lê
Sử Trung Quốc
Chương VI
TƯ TƯỞNG TRUNG HOA THỜI TIÊN TẦN
(Trong chương này tôi chỉ giới thiệu triết học và văn học Trung Quốc, còn
các môn học như thiên văn, địa lý, y học..., vì thiếu tài liệu tôi không xét
tới).
1. Triết học
A. Đặc điểm của triết học Trung Quốc
Có lẽ do những nguyên nhân gì đó chúng ta chưa biết, chứ đâu phải ngẫu
nhiên mà hầu hết các nhà tư tưởng lớn của nhân loại thời thượng cổ đua
nhau xuất hiện trong hai thế kỷ VI và V trước Tây lịch, ở tại ba nơi: Ấn Độ,
Hi Lạp, Trung Hoa, ba cái nôi của ba nền văn minh lớn nhất còn tồn tại tới
ngày nay.
Đối với cái thế giới của chúng ta này và với cuộc sống con người chỉ có thể
có hai thái độ: hoặc là phủ nhận, cho cái gì cũng là hư ảo hết, chỉ muôn
thoát li đời sống hiện tại; hoặc là chấp nhận, cho thế giới này có thực, có
thể và chỉ có thể tìm hạnh phúc trong cuộc đời hiện tại thôi, mà cuộc sống
đáng truyền lại cho các thế hệ sau.
Ấn Độ có thái độ thứ nhất; Trung Hoa và Hi Lạp có thái độ thứ nhì, không
xuất thế mà nhập thế rất thực tế, không bàn về vấn đề siêu hình như Ấn, mà
chú trọng tới nhân sinh, tới việc cứu đời.
Một đặc điểm của triết học Trung Quốc là có tính cách nhân bản rất cao.
Sinh trong thời loạn, triết gia Trung Hoa nào cũng tìm cách lập lại trật tự,
và nhà nào cũng bàn về chính trị. Triết gia Hi Lạp cũng bàn về chính trị
nhưng ít hơn mà chú ý tới khoa học hơn.
Đặc điểm thứ nhì là Trung Hoa không có tôn giáo với một giáo chủ, những
tăng lữ, những kinh kệ... điểm này tôi đã trình bày ở Chương IV-2C, thời
Tây Chu.
