SỬ TRUNG QUỐC - Trang 95

như bản thân của mình. Đó là thuyết kiêm ái, và theo ông, và hễ ai ai cũng
kiêm ái thì không còn sự tranh cướp, không còn kẻ già nua bị bỏ đói khát,
kẻ nhỏ yếu mồ côi không có chỗ nương tựa, mà thiên hạ sẽ trị. Thuyết đó,
dĩ nhiên, không thể ai cũng theo được.
Kiêm ái có phải là bình đẳng không? Không chắc. Yêu thì yêu mọi người
như nhau, nhưng xã hội vẫn phải có trật tự, ông chủ trương phải tán đồng
ngược lên (thượng đồng), nghĩa là cái gì người trên cho là trái thì người
dưới cũng phải nhận là trái, tóm lại là phải thống nhất tư tưởng, y như trong
các quốc gia độc tài ngày nay. Thống nhất từ trên xuống dưới, tới làng,
xóm, nhà. Chủ trương đó có lẽ đã gợi ý cho bọn Pháp gia đời sau như
Thương Ưởng bắt năm hay mười nhà kiểm soát hành vi, tư tưởng lẫn nhau,
hễ thấy điều gì trái luật nước thì báo cáo với cấp trên, cấp này lại báo cáo
với cấp trên nữa... Kiêm ái và thượng đồng là hai điểm chủ yếu trong học
thuyết của Mặc.
Mặc thấy bọn cầm quyền thời đó sống xa hoa quá, bắt dân bỏ công ân việc
làm để phục vụ cho họ, ông bất bình, muốn mọi người phải sống khắc khổ,
bỏ hết lễ, nhạc, tiết táng và đoản tang (chôn cất rất sơ sài, để tang một thời
gian ngắn thôi) vô cùng nhau tận lực sản xuất.
Vì ông tin có quỉ thần, mà quỉ thần rất sáng suất, có lòng nhân, nên ông
muốn mọi người phải thờ trời và quỉ thần, muốn dựng một tôn giáo trên tín
ngưỡng đó, nhưng không đặt ra những lễ nghi như các tôn giáo khác (Ki tô
giáo, Hồi giáo chẳng hạn).
Trở lên là những điểm Mặc khác Khổng. Ngoài ra ông cũng như Khổng,
giữ chế độ phong kiến, trọng người hiền, và cũng chủ trương nhà cầm
quyền phải có đức yêu dân, quí nghĩa.
Về sau môn sinh của ông tổ chức thành một đoàn thể rất chặt chẽ. Người có
tài đức được cứ làm “cự tử” (như thủ lãnh) rất có quyền hành, ra lệnh thì
bất kể lớn nhỏ, phải tuân lời, dù chết cũng không dám cãi; các người trong
đoàn thể hễ làm quan, có lộc, phải nộp cự tử một phần để dùng cho đoàn
thể. Nhưng tổ chức đó chỉ được vài thế hệ rồi suy lần, tan rã, và một số học
giả Trung Hoa thời nay tiếc rằng dân tộc họ đã mất một cơ hội để biến đạo
Mặc thành một tôn giáo như phương Tây, nếu không thì Trung Hoa cũng