SỬ TRUNG QUỐC - Trang 97

tận, mà lại cùng tận”; Công Tôn Long bảo: “Trứng có lông; Ngựa có trứng;
Ngựa trắng không phải là ngựa; Cái gậy một thước, mỗi ngày lấy đi một
nửa muôn đời cũng không hết”. (thuyết này cũng như thuyết con thỏ không
bao giờ đuổi kịp con rùa của Zénon).
Có thể do phái Danh gia mở đường mà phong trào du thuyết phát triển rầm
rộ ở gần cuối thời Chiến Quốc. Họ dùng ba tấc lưỡi đi thuyết phục các vua
chư hầu để mong được dùng, kiếm chút danh lợi, nay nói thế này, mai có
thể nói ngược lại, chứ không có lí tưởng gì cả.

Mạnh Tử
Sau Mặc Tử tới Dương Tử và Lão Tử, nhưng nhà này chủ trương vô vi, nên
tôi hãy xét tiếp hai nhà nữa, Mạnh Tử và Tuân Tử trong phái hữu vi của
Khổng đã.
Mạnh Kha ra đời ở nước Trâu sau khi Khổng Tử mất độ 100 năm, cũng
trong một gia đình quí tộc cổ như Khổng, là môn đệ của Tử Tư, cháu nội
Khổng Tử, theo đúng học thuyết Khổng Tử và phát huy thêm được vài điều
quan trọng.
Thời ông là thời đại loạn: Trung Hoa đã có sắt, khí giới đã bén, đất được
khai thác, dân đã đông, các chư hầu tranh giành nhau đất, giết dân đầy đất,
tranh giành nhau thành, giết dân đầy thành; các học thuyết nguy hại phát
sinh, lôi cuốn được dân chúng, dân không theo Mặc Tử thì theo Dương Tử
(coi ở sau), mà đạo Khổng lu mờ.
Tính tình Mạnh Tử khác Khổng Tử, không ôn hòa mà rất nghiêm khắc,
không chịu nhượng bộ, thỏa hiệp với các vua chúa, nhiều lần mắng thẳng
vào mặt họ; kịch liệt đả kích thuyết vị ngã của Dương Tử, mắng Dương Tử
không có vua vì không chịu giúp đời, không thờ một ông vua nào cả; mắng
Mặc Tử ở hai điểm: chủ trương kiêm ái là không hợp nhân tình, coi cha mẹ
người như cha mẹ mình, tức là không có cha; và chủ trương công lợi mà
làm cho người trên kẻ dưới ai cũng nghĩ tới lợi riêng, mà trái lại, cực lực đề
cao cái lợi chung; nhưng Mạnh Tử nhất định không chịu nói tới lợi bất kì là
tư hay công, muốn xóa bỏ chữ lợi đi trong ngôn ngữ mà thay chữ nghĩa
vào. Ông nói đến nghĩa nhiều hơn là nhân, điều đó ông khác Khổng Tử.