chính trị gia diễn giải cùng một sự việc sẽ theo những cách trái ngược 180
độ. Nhà tâm lý xã hội Geofrey Cohen đã định lượng hiện tượng này trong
một nghiên cứu cho thấy các đảng viên Đảng Dân chủ dễ dàng chấp nhận
một chương trình phúc lợi hơn nếu nó được một nhân vật cùng đảng phái đề
xuất; cho dù thực tế đề xuất này được Đảng Cộng hòa đưa ra và khá hạn
chế. Cohen nhận thấy xu hướng tương tự ở các đảng viên Đảng Cộng hòa:
họ cũng sẽ nhiệt tình ủng hộ một chương trình phúc lợi rộng rãi nếu lầm
tưởng chính sách đó do một chính khách cùng đảng đưa ra.
Cũng như địa vị chính trị, địa vị kinh tế, dù có được nhờ hoàn cảnh xuất
thân, nhờ thừa kế hay nhờ lao động đều có thể làm méo mó nhận thức của
con người về thực tiễn. Nhà xã hội học John Jost đã nghiên cứu cách thức
con người biện hộ cho địa vị kinh tế của mình và của người khác. Những
người giàu thường có xu hướng lý giải vị trí đặc quyền của mình bằng việc
tưởng thưởng xứng đáng, lao động cần mẫn hoặc biện minh rằng họ đã hào
hiệp đóng góp cho xã hội. Họ xoa dịu sự bất đồng nhận thức về người
nghèo bằng niềm tin rằng người nghèo sống hạnh phúc và chân thành hơn.
Về phần mình, người nghèo lý giải vị trí thấp kém của mình là vì họ đạo
đức hơn, họ không phải thành phần ưu tú mà chỉ nằm trong chuẩn mực
thông thường của xã hội. Họ cũng coi thường người giàu vì cho rằng người
giàu không xứng đáng hưởng những đặc quyền do may mắn hoặc do “ăn
bẩn” mà có.
Nhận thức méo mó có thể gây tai họa chết chóc. Kết án tử hình nhầm người
là một nguyên nhân đặc biệt của bất đồng nhận thức. Năm 1992, Chương
trình Vô tội đã thả mười bốn phạm nhân bị kết án tử hình và giải oan cho
trên 250 phạm nhân lĩnh mức án nhẹ hơn. Samuel R. Gross - Giáo sư Luật
học của Đại học Michigan cho biết: “Nếu chúng ta xét lại các án tù với mức
độ thận trọng như khi xem xét các án tử hình, sẽ có hơn 28.500 phạm nhân
lĩnh án dưới mức tử hình được minh oan trong vòng mười lăm năm qua chứ
không phải chỉ có 255 vụ như trong thực tế.” Lời biện minh nào có thể xoa
dịu sự bất đồng nhận thức trong trường hợp này? Rob Wadern, giảng viên
