nhận thức chi phối quyết định hợp lý của chúng ta trong đời sống cá nhân
cũng như trong hoạt động tài chính.
***
Hãy tưởng tượng bạn đang xem một đoạn phim, có thời lượng một phút,
chiếu cảnh hai đội bóng mặc áo đen và trắng, mỗi đội gồm ba cầu thủ đang
chạy qua chạy lại trong một căn phòng nhỏ, giành nhau một quả bóng rổ.
Nhiệm vụ của bạn là đếm số chuyển động của đội áo trắng. Bất ngờ, sau
giây thứ ba mươi lăm, một con khỉ đột bước vào phòng, chạy qua đám đông
hỗn loạn, đấm ngực thình thịch và biến mất sau chín giây. Liệu bạn có nhìn
thấy con khỉ đột không?
Hầu như tất cả chúng ta, với thói tự đắc về khả năng nhận thức, đều tưởng
mình không thể bỏ qua hình ảnh ấn tượng như vậy. Sự thật là 50% đối
tượng tham gia thí nghiệm nổi tiếng này, do hai nhà tâm lý học Daniel
Simons và Christopher Chabris thực hiện, không hề nhìn thấy con khỉ đột,
ngay cả khi được hỏi họ có quan sát thấy điều gì khác lạ không. Hiệu ứng
này gọi là mù không chủ ý – khi đang chú tâm vào một công việc nào đó
như nói chuyện điện thoại trong lúc lái xe, rất nhiều người trong chúng ta sẽ
không nhìn thấy các sự vận động, chẳng hạn như một con khỉ đột đứng trên
lối đi băng qua đường. Vài năm gần đây, tôi đã trình chiếu đoạn phim này
khi thuyết trình trước công chúng về “Sức mạnh của niềm tin”. Cuối buổi
nói chuyện, tôi yêu cầu những người không nhìn thấy con khỉ đột giơ tay
lên. Chưa đầy một nửa trong số hơn một trăm người nghe giảng nhìn thấy
con khỉ đột. Con số này còn thấp hơn nữa nếu trước khi chiếu phim tôi cài
thêm cái bẫy về giới tính bằng cách cho họ biết một trong hai giới, nhưng
không nói rõ là giới nào để tránh định hướng thí nghiệm, có khả năng đếm
số lượt bóng qua lại tốt hơn. Điều này khiến họ ngồi nghiêm chỉnh và chăm
chú quan sát khiến càng nhiều người không nhìn thấy con khỉ đột. Tỷ lệ
thấp nhất tôi ghi nhận được là trong một buổi thuyết trình trước khoảng
1.500 nhà tâm lý học hành vi. Dù là những chuyên gia quan sát, hầu như
