không ai trong số họ nhìn thấy con khỉ đột. Nhiều người bị sốc. Thậm chí
có người còn nghĩ tôi đã chiếu hai đoạn phim khác nhau.
Những thí nghiệm như trên cho thấy sự ngạo mạn của con người về khả
năng nhận thức cũng như sự hiểu sai về bản chất cách thức hoạt động của
não bộ. Chúng ta nghĩ đôi mắt là những chiếc máy quay phim và bộ não là
cuốn băng trắng chờ được trao mệnh lệnh. Theo mô hình sai lầm này, ký ức
chỉ đơn giản đang tua lại cuốn băng và chiếu nó trong phòng chiếu tâm hồn,
nơi đó có một viên chỉ huy đại não quan sát và trình báo lại với một người tí
hon cao cấp hơn. May mắn cho các luật sư bảo vệ phạm nhân, sự thật
không phải vậy. Hệ thống tri giác và phân tích thông tin của bộ não phức
tạp hơn thế nhiều. Do đó, phần lớn những thứ lướt qua trước mắt chúng ta
sẽ trở nên vô hình khi bộ não đang tập trung vào việc khác.
Lái xe là một thí dụ điển hình. Simons nói với tôi: “Nhiều trình báo tai nạn
đều có những lời khai đại loại như ‘Tôi đã nhìn thẳng mà đâu có thấy gì’.
Những người đi xe máy hoặc xe đạp thường là nạn nhân trong những vụ tai
nạn như vậy. Lý do là những người lái ô-tô thường chỉ chú ý quan sát
những chiếc ô-tô khác, nên dù chăm chú nhìn thẳng vào người đi xe đạp,
đôi khi họ cũng không thấy gì.” Simon cũng thuật lại cho tôi nghiên cứu
của Richard Haines, trong đó các phi công phải cố gắng hạ cánh chiếc máy
bay mô hình trong lúc chăm chú theo dõi các chỉ dẫn bay quan trọng liên
tiếp hiện ra trên kính chắn gió. “Trong hoàn cảnh này, một số phi công
không nhận thấy một chiếc máy bay khác đang chắn lối trên đường băng.”
Không có ai mù hơn những người không nhìn thấy.
***
Đã bao giờ bạn nhận thấy sự mù quáng của người khác trước khuynh hướng
của họ, nhưng rồi chính bạn cũng mắc lừa bản thân mình? Nếu vậy, bạn
chính là nạn nhân của hội chứng điểm mù, theo đó các chủ thể phân biệt
được sự tồn tại và ảnh hưởng của tám khuynh hướng nhận thức khác nhau
nhưng lại không nhận thấy các khuynh hướng của bản thân. Trong một
