Hầu hết mọi người sẽ chịu đi xa để tiết kiệm tiền trong trường hợp thứ nhất,
nhưng trường hợp thứ hai thì không, cho dù số tiền tiết kiệm được đều là 50
đô-la. Tại sao vậy? Đây là một vấn đề về “khung lựa chọn” được biết đến
với cái tên tính toán tinh thần – chúng ta phân loại tiền bạc tùy thuộc vào
khung tư duy và ngữ cảnh – trong trường hợp này các khoản chi tiêu nhỏ
được đặt vào một vùng tính toán còn các khoản chi tiêu lớn được đặt vào
vùng khác. Các nghiên cứu chỉ rõ hầu hết mọi người sẽ không cố gắng tiết
kiệm tiền nếu tỷ lệ tương đối của khoản tiết kiệm so với khoản chi tiêu là
không đáng kể.
Giả sử bạn đã mua trước một chiếc vé giá 100 đô-la cho một sự kiện bạn
hết sức mong đợi, tuy nhiên khi đến nơi bạn phát hiện chiếc vé đã biến mất
và bạn sẽ không được vào nếu không mua vé mới. Liệu bạn có bỏ thêm 100
đô-la nữa để mua vé không? Trong các thí nghiệm, khi đứng trước tình
huống này, quá nửa số người được hỏi (54%) cho biết họ sẽ không bỏ thêm
tiền. Tuy nhiên, nếu bạn không mua vé trước cho sự kiện đã mong chờ từ
lâu này, thay vào đó, bạn đến nơi với hai tờ 100 đô-la in hình Franklin trong
túi với ý định mua vé tại cổng ra vào. Tuy vậy, khi rút tiền ra bạn phát hiện
một tờ 100 đô-la đã rơi mất tự lúc nào, bạn chỉ còn lại 100 đô-la trong túi.
Ở vào hoàn cảnh này bạn có mua vé nữa không? Thật thú vị, đa số người
được hỏi (88%) trả lời là có.
Về mặt lý trí, chiếc vé có giá 100 đô-la và tờ tiền mặt 100 đô-la không có gì
khác nhau. Trong ngôn ngữ kinh tế, chúng được gọi là hàng hóa thay thế,
nghĩa là có thể hoán đổi cho nhau. Chiếc vé và tờ tiền mặt đều là những
mảnh giấy có giá trị như nhau được dùng làm trung gian trao đổi. Tuy nhiên
về mặt cảm xúc, việc đánh mất tờ tiền 100 đô-la và đánh mất chiếc vé 100
đô-la lại có sự khác biệt. Con người phân loại tiền bạc dựa vào nguồn gốc
xuất xứ (nó đến từ đâu); hình thức hiện tại (vàng, tiền mặt, sản phẩm, dịch
vụ) và cách thức tiêu dùng (bây giờ hay về sau, chắc chắn hay rủi ro).
