ngủ chập chờn, mất tập trung và mất động lực sống – có thể không phải là
dấu hiệu bệnh tật; đúng hơn, chúng có thể là phản ứng thích nghi để kích
thích bạn làm một điều khác biệt trong đời. Hai nhà tâm lý học tiến hóa
Peggy La Cerra và Roger Bingham đã đề cập đến điều này trong cuốn sách
Nguồn gốc của Tư duy. “Vì hành vi cực kỳ tiêu tốn năng lượng, điều tốt
nhất một người nên làm trong tình huống này là ngừng những gì đang làm,
sắp xếp lại cuộc sống và cố gắng tạo ra con đường khả thi hơn cho tương
lai.” Áp lực tiến hóa nào có thể dẫn đến sự phản ứng bằng hành vi như vậy?
“Nếu bạn là một người tiền sử bị cá nhân hoặc một nhóm cá nhân khác bóc
lột, việc đóng sập hoàn toàn cánh cửa hành vi có thể ngay lập tức thúc đẩy
cuộc dàn xếp mới về một mối quan hệ bất công.” Thậm chí trong thế giới
hiện đại, sự suy sụp “đóng vai trò như một tiếng gọi thức tỉnh, thôi thúc con
người từ bỏ những công việc và mối quan hệ đầy hiểm họa.” Hẳn là như
vậy vì một nghiên cứu tương tự nhằm làm sáng tỏ nguyên nhân dẫn đến sự
gia tăng hạnh phúc cũng cho thấy điều gì đem đến nỗi bất hạnh: ly hôn, thất
nghiệp, nghèo đói, mất địa vị và suy sụp. Hạnh phúc và bất hạnh là những
cảm xúc và chúng ta biết các cảm xúc có tác động mạnh mẽ đến nhận thức
và hành vi của con người. Một lần nữa, sự cân bằng là chìa khóa – cái gì
quá nhiều cũng không tốt, và nỗi bất hạnh cũng vậy. Thí dụ, các nghiên cứu
cho thấy những người buồn bã quá mức có xu hướng nhớ lại những kỷ
niệm buồn, điều này càng khiến họ buồn thêm và tiếp tục nhớ lại những kỷ
niệm buồn, tạo thành một vòng xoáy tiêu cực. Những người buồn bã có xu
hướng cảm thấy bị người khác và hoàn cảnh đe dọa, trong khi cảm xúc tức
giận khiến con người dễ chấp nhận rủi ro hơn.
Trong một thị trường có tư duy, mô hình cân bằng nội tại của cảm xúc giúp
lý giải tại sao nhiều giá trị kinh tế lại có tính tương đối, chủ quan và phụ
thuộc vào tương quan so sánh với các giá trị khác. Các hệ thống cân bằng
nội tại thích nghi tốt với các thay đổi tương đối của kích thích hơn là mức
độ tuyệt đối của chúng. Nhà kinh tế học hành vi Colin Camerer đã nhắc đến
điều này khi nhận xét “thay vì xem niềm vui là một mục đích của hành vi
con người, nên nhìn nhận thực tế hơn bằng cách coi niềm vui là tín hiệu của
