chúng ta thường rượt theo chiếc xe đã làm mình dừng gấp giữa đường chỉ
để thể hiện nỗi bực tức bằng một dấu tay. “Tại sao phải phí thời gian làm
điều đó? Vì kẻ ngớ ngẩn ấy cần biết không được đối xử với người khác như
thế!” Zak cười lớn khi tôi nhận xét đàn ông thường làm vậy hơn. “Nghiên
cứu trong phòng thí nghiệm cho thấy về mặt sinh lý, nam giới nhạy cảm với
sự vi phạm các chuẩn mực xã hội hơn phụ nữ. Trong các thí nghiệm chúng
tôi đã tiến hành, một người đàn ông càng bị nghi ngờ (trong trò chơi về
lòng tin) sẽ tiết ra càng nhiều dyhidrotestosterone (một đồng vị octane của
testosterone). “Tất nhiên, phụ nữ cũng không ưa sự vi phạm các chuẩn mực
xã hội nhưng họ không căm ghét và phản ứng bằng bạo lực như nam giới,
nhất là các nam thanh niên có testosterone cao. Đàn ông thậm chí có thể vỡ
òa vì sung sướng – hoặc ít nhất khu vực liên quan tới sự thưởng công của
họ cũng bị kích thích – khi họ trừng phạt được một kẻ vi phạm chuẩn mực,
vì hình ảnh quét não cho thấy sự hoạt động mạnh mẽ của trung khu thưởng
công NAcc được bơm đầy dopamine (tôi đã đề cập tới vùng não bộ này
trong Chương 6).
***
Mô hình của Zak phù hợp với mô hình của tôi: chúng ta đã tiến hóa cảm
giác bẩm sinh về cái đúng và cái sai thể hiện thông qua các cảm xúc tiến
hóa, và thương mại tự do là một yếu tố không thể thiếu để phá vỡ những rào
cản cục bộ hạn chế lòng tin. Thật vậy, các giao dịch kinh tế có thể xảy ra
với sự can thiệp tối thiểu từ trên xuống. Bóng đen cưỡng chế – gợi ra các
hình phạt tiềm tàng dành cho sự vi phạm các chuẩn mực xã hội – là tất cả
những gì cần thiết cho đa số mọi người trong đa số tình huống để bôi trơn
bánh xe thương mại. Thí dụ, hình ảnh của cơ quan thực thi pháp luật được
đặt hai bên đường cao tốc đã đóng tốt vai trò của một bóng đen cưỡng chế,
khiến các tay lái phải giảm tốc độ không phải vì họ nghĩ đó là một cơ quan
thật mà vì nó nhắc nhở họ về luật pháp.
