dòm ngó chiếc xe trước khi nhóm nghiên cứu kịp lắp đặt các máy quay bí
mật. Chỉ trong một ngày, 32 vụ phá hoại đã xảy ra, tất cả đều diễn ra vào
ban ngày do những người trưởng thành đi qua hoặc lái xe qua. Ngược lại,
tại Palo Alto, chiếc xe không bị đụng chạm đến cho tới khi Zimbardo
ngừng thí nghiệm và lái xe về trường, cùng lúc đó có ba người hàng xóm
gọi điện báo cảnh sát về việc chiếc xe bị mất cắp. Sự khác biệt rõ rệt này
không thể là kết quả của tính nết khác biệt giữa các cư dân New York và
California. Rõ ràng, các khác biệt về điều kiện sống giữa Bronx và Palo
Alto đã gây nên tất cả. Vậy các khác biệt đó là gì?
Đây chính là câu hỏi ông đặt ra để trả lời trong thí nghiệm Nhà tù Stanford.
Ngày nay, nó đã trở thành một trong những thí nghiệm có ý nghĩa quan
trọng nhất trong lịch sử khoa học, xếp ngang hàng với chiếc trường kỷ của
Sigmund Freud, chiếc hộp của B.F. Skinner và sự phục tùng quyền uy của
Stanley Milgram. Nếu đã học qua một khóa nhập môn tâm lý học, chắc
chắn bạn phải biết đến tên tuổi Philip Zimbardo.
Chi tiết thí nghiệm Nhà tù Stanford đã trở nên hết sức nổi tiếng. Tại tầng
hầm tòa nhà Khoa Tâm lý, một nhà tù mô phỏng đã được dựng lên, các văn
phòng biến thành các buồng giam. Một số sinh viên được lựa chọn ngẫu
nhiên làm tù nhân sẽ bị Phòng Cảnh sát Stanford bắt giữ tại nhà, áp tải về
trại giam bằng xe tuần tra, phun thuốc chống chấy rận và phải ở trần truồng
suốt quá trình thẩm vấn. Sau đó mỗi người được phát một bộ quần áo tù
màu nâu và nhét vào những xà lim bề ngang sáu foot, bề dài chín foot. Về
phía các cai ngục, họ được trang bị dùi cui, còi, chìa khóa các buồng giam
và những cặp kính râm phản chiếu (“tôi lấy ý tưởng từ bộ phim Cool Hand
Luke”, Zimbardo chú thích trong phụ lục). Chỉ qua hai ngày, các sinh viên
Mỹ có tâm lý rất tốt đã trở thành những tên cai ngục uy quyền, tàn bạo hay
những kẻ tù nhân thụ động, nhụt chí. Lẽ ra thí nghiệm sẽ kéo dài hai tuần
nhưng khi bạn gái Zimbardo (giờ đã trở thành người bạn đời của ông suốt
30 năm qua) nhìn thấy cảnh đám cai ngục hành hạ các tù nhân bị trùm túi
kín đầu, chân đeo xiềng xích trong phiên đi vệ sinh lúc đêm khuya, cô một
