bộ Cynthia Cooper của WorldCom cũng là một anh hùng khi cô thổi còi các
gian lận kế toán đã đặt khoản lỗ 3,8 tỷ đô la ra ngoài sổ sách.
Môi trường công ty tạo điều kiện cho cái xấu như thế nào? Tôi đã đặt câu
hỏi này cho Zimbardo. “Các công ty là một chuỗi tình huống, nhất là khi
chúng thực sự lớn mạnh. Tình huống ở ban điều hành, ở phòng kế toán, ở
phòng quan hệ công chúng... Trong mỗi tình huống như vậy, có các chuẩn
mực hướng dẫn nhân viên hành xử để trở thành người chơi trong đội. Điều
này tạo ra tình thế trong nhóm/ngoài nhóm. Nếu bạn muốn được thưởng,
tăng lương hay thăng chức, bạn phải là người chơi trong đội và tuân thủ các
chuẩn mực trong các tình huống.” Đúng vậy, nhưng ai đưa ra chính sách
tăng lương hay thăng chức? Và chẳng lẽ không có một triết lý về cái xấu và
cái tốt hình thành từ trên xuống? “Tất nhiên là có, và nếu người đứng đầu
của đội, nhóm, công ty có tư tưởng nhất định, bạn sẽ phải tuân theo nó nếu
muốn thăng tiến. Có thể tư tưởng đó không hoàn toàn giống với suy nghĩ
của bạn, nhưng thông thường sự khác biệt không đáng kể, và khi bạn đã cố
gắng trở thành thành viên của đội, sẽ rất khó nếu không làm quen với nó.
Thật mâu thuẫn nếu bạn từ bỏ tất cả những gì đã làm chỉ vì không chịu dấn
thêm một bước nhỏ nữa trên con đường sự nghiệp.”
Trong phần trước của cuốn sách chúng ta đã thảo luận về lối mòn phụ
thuộc, theo đó thị trường sẽ phụ thuộc vào các con đường sẵn có và gắn
chặt với các kênh đang vận hành. Ở đây, chúng ta gặp một lối mòn phụ
thuộc về đạo đức, theo đó các hệ thống đạo đức và hành vi sẽ bị khóa chặt
vào các khuôn mẫu đạo đức do người khác hoặc môi trường tạo ra. Vì thế,
đạo đức của người lãnh đạo và triết lý doanh nghiệp có thể sẽ tạo điều kiện
thúc đẩy khuynh hướng tốt của nhân viên hoặc khiến cái xấu trỗi dậy. Hãy
xem xét hai hệ thống doanh nghiệp, một tốt một xấu, và xem môi trường
tương ứng với chúng tạo ra kết quả khác biệt tới mức nào.
Trong bộ phim Phố Wall nổi tiếng năm 1987, nhân vật Gordon Gekko, một
chuyên gia sáp nhập công ty giàu có do Michael Douglas thủ vai, đã giải
