Liệu người ta có thực sự tin đoạn văn này mô tả đúng bản chất thế giới của
các doanh nghiệp? Câu trả lời là có. Một góc đại diện cho niềm tin của
nhiều người được thể hiện trong bộ phim tài liệu mang tên Công ty của
Canada năm 2003 với dòng phụ đề tiết lộ tất cả bí mật: Sự theo đuổi lợi
nhuận và quyền lực đầy bệnh hoạn. Noam Chomsky, Howard Zinn, Jeremy
Rifkin, Michael Moore và các trí thức công luận đã ví các công ty như lũ
kền kền, quái vật Godzilla, con quỷ Frankenstein và nhiều sinh vật ghê tởm
khác, “luôn hau háu kiếm càng nhiều lợi nhuận càng tốt, bất kể ai phải trả
giá.” Chomsky đồng nghĩa công ty với sự nô lệ, ngụ ý bản thân khái niệm
“công ty” đã vi hiến. Nhà tâm lý học Robert Hare áp dụng Phương pháp
Thống kê và Chẩn đoán (DSM-IV) của Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ để
chẩn đoán bệnh lý tâm lý lâm sàng của các công ty, ngụ ý chúng đều bệnh
hoạn và cần được thể chế hóa để chữa trị căn bệnh tinh thần này. Thậm chí
nhiều người trong các công ty cũng tin vào điều hoang đường rằng thị
trường tư bản chủ nghĩa được hình thành và duy trì nhờ thói tham lam, ích
kỷ, tàn bạo, mọi người vì một người. Thí dụ, chuyên gia sáp nhập công ty
Ivan Boesky, nguyên mẫu của nhân vật Gordon Gekko đã phát biểu trong lễ
trao bằng tốt nghiệp tại Viện Đại học California-Berkeley năm 1985: “Nhân
đây tôi muốn nói với các bạn rằng tham lam là tốt. Tôi nghĩ tham lam là
lành mạnh. Bạn có thể tham lam và tôi vẫn nghĩ tốt về bạn.”
Nhưng nếu sự tiến hóa sinh học trong tự nhiên thực sự dựa trên và được
duy trì bằng lối suy nghĩ tham lam “người chiến thắng sẽ có tất cả”, sự sống
trên trái đất hẳn đã lụi tắt từ hàng triệu năm trước; nếu thị trường tư bản chủ
nghĩa cũng tuân theo nguyên tắc đó, nó đã sụp đổ từ nhiều thế kỷ trước.
Thực tế, đây là lý do tại sao các thảm họa như WorldCom và Enron vẫn
khiến báo chí tốn nhiều giấy mực. Nếu các thảm họa trên thương trường do
sai lầm trầm trọng về đạo đức kinh doanh trở nên quen thuộc tới mức không
đáng đề cập trong bản tin tối, hẳn thị trường tư bản chủ nghĩa đã quay về
thời đồ đá.
