ăn và không chia sẻ với con kia, con vật bị xử tệ sẽ từ chối hợp tác trong
tương lai và bày tỏ nỗi bực tức trước sự bất công. Kết quả này cho thấy, các
loài thuộc bộ linh trưởng, đặc biệt bao gồm cả loài người, đã tiến hóa cùng
ý thức về sự công bằng, một xúc cảm đạo đức giúp các cá nhân đánh giá
một giao dịch có bình đẳng hay không. Vô số bằng chứng xác đáng ở nhiều
lĩnh vực khác cho thấy, công bằng là yếu tố có tính chiến lược lâu dài nhằm
duy trì sự ổn định xã hội trong các bộ lạc thời tiền sử, nơi tinh thần hợp tác
được củng cố và trở thành nề nếp, còn thói ăn bám bị trừng phạt và loại trừ.
Rõ ràng một lựa chọn kinh tế được xem là bất hợp lý ngày nay – từ chối
mười đô la “miễn phí” vì cảm thấy không công bằng – lại từng hết sức hợp
lý khi nhìn qua lăng kính tiến hóa.
Lý thuyết cho rằng sự tiến hóa đơn thuần được thúc đẩy bởi các “gene vị
kỷ” và các cơ thể sống đều cực kỳ tham lam, ích kỷ, bon chen quả là
chuyện hoang đường, hệt như việc cho rằng nền kinh tế hoàn toàn do những
con người cực kỳ tham lam, ích kỷ, bon chen… định hướng. Sự thật, chúng
ta vừa vị kỷ vừa vị tha, vừa ôn hòa vừa hiếu chiến, vừa thích hợp tác vừa
thích cạnh tranh, vừa thiên xã hội vừa phản xã hội. Trong cuộc sống và nền
kinh tế đều tồn tại sự đấu tranh và tương trợ lẫn nhau. Tuy nhiên, xét về
tổng thể, trong bản năng chúng ta cái thiện vẫn thắng cái ác. Khi tờ báo
buổi tối đưa tin về một hành vi tội ác, nên nhớ rằng còn có hàng vạn hành
động hảo tâm diễn ra hàng ngày không báo chí nào ghi lại. Thị trường rất có
đạo đức và các nền kinh tế hiện đại hình thành trên nền tảng bản chất hướng
thiện của con người. Nếu không thế, thị trường tư bản chủ nghĩa đã cáo
chung từ lâu.Đây không phải cách nhìn nhận nền kinh tế của thần Lạc quan.
Tôi cũng không biện hộ rằng các doanh nghiệp hoạt động trên các thị
trường tuyệt đối tự do lúc nào cũng có đạo đức. Mọi thứ đều cần có đối
trọng, đó chính là nguyên tắc để xã hội tuân theo quy luật tiến hóa, tạo điều
kiện cho thương mại diễn ra công bằng và tự do. Đúng như James Madison
viết trong Các bài báo Liên bang số 51: “Nếu tất cả đàn ông, đàn bà đều là
các thiên thần, chính phủ sẽ trở thành đồ bỏ đi. Nếu các thiên thần điều
hành chính phủ, mọi biện pháp đối nội, đối ngoại sẽ trở thành thừa thãi.”
