các thương vụ và chào hàng đặc biệt với các đối tác mới giúp họ thành
công, và như vậy là không công bằng. Không công bằng với ai? Với người
sử dụng ư? Không phải, bởi thẩm phán Jackson đã nói, hành vi của
Microsft làm lợi cho khách hàng. Vậy không công bằng với ai? Câu trả lời
giờ đã rõ ràng: với các nhà sản xuất khác.
***
Với những ai sợ các hãng độc quyền và cho rằng một số nhà sản xuất nên
được chính phủ bảo vệ trước sự cạnh tranh của một số nhà sản xuất khác,
những vụ kiện chống độc quyền như trên có thể coi là cần thiết về mặt đạo
đức. Song vấn đề không ở chỗ luật pháp về độc quyền có hợp đạo đức
không (dù tôi cho rằng nó hết sức vô đạo đức) mà là liệu nó có phục vụ thị
trường tự do và trực giác kinh tế của chúng ta không. Hành vi chống độc
quyền hình thành từ một nền kinh tế định hướng bởi sản xuất, luôn có bên
được bên mất và có tổng bằng không. Nhưng nền kinh tế không hề có tổng
bằng không. Chính trực giác kinh tế đã khiến chúng ta tin rằng nên kinh tế
được thiết lập từ trên xuống và chỉ có thể thành công nhờ sự quản lý, điều
tiết không ngừng từ bên trên. Song trong mô hình nền kinh tế luôn tiến hóa,
hình thành từ dưới lên của mình, Adam Smith đã đưa ra vô số bằng chứng
chống lại điều hoang đường trên và chỉ rõ, trong ngôn ngữ hiện đại của lý
thuyết phức hợp, nền kinh tế thể hiện đặc tính tự tổ chức nổi bật của các hệ
thống thích nghi phức tạp.
Cuộc cách mạng do Adam Smith khởi xướng cho đến nay vẫn chưa được
nhận thức một cách thấu đáo. Không tuần nào trôi qua mà không có những
than thở của một chính trị gia, một nhà kinh tế học hay một nhà bình luận
xã hội về chuyện công ăn việc làm của người Mỹ, ngành sản xuất của người
Mỹ, sự sống còn của các sản phẩm Mỹ đang rơi vào tay người nước ngoài,
ngành sản xuất nước ngoài và các sản phẩm nước ngoài. Kể cả phe bảo thủ
– được cho là ủng hộ thị trường tự do, mở rộng cạnh tranh và giảm thiểu sự
can thiệp của chính phủ – cũng ít nhiều sốt sắng áp dụng các biện pháp bảo
